|
 TRANG CHỦ
|
Thứ 2, ngày 25/11/2024 |
|
|||||||||||||||
|
Tên theo danh pháp khoa học và các tên gọi khác
Những điểm đặc biệt nhất của cá giếc, khác với cá vàng là cá giếc không có râu; vi lưng và vi hậu môn có gai, cá vàng có 21 đến 36 lằn vảy dọc, trong khi đó cá giếc có từ 27-35. Đặc tính phân bố, hình thái học và sinh học Cá giếc thuộc loại cá nước ngọt nhiều xương, phân bố rất rộng tại Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên và khu vực Đông Nam Á. Tại châu Âu,cá xuất hiện quanh vùng Biển Đen và Vịnh Caspia đến các nước Đông Âu như Rumani, Bulgari, Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ. Tại Việt Nam, cá được nuôi khá phổ biến trong các ao, hồ cạn, ruộng nước, sông có dòng nước chảy chậm. Cá ít gặp ở sông, loài sống tại vùng đồng bằng thường lớn hơn loài sống tại các vùng cao nguyên và cá hồ lại lớn hơn cá ruộng.
Mùa sinh sản của cá là quanh năm, nhưng cao điểm vào các tháng 4 và tháng 8. Cá trưởng thành khi được 3-4 tuổi và có thể sống đến 13 năm. Cá sinh sản theo kiểu gynogenesis (tiến trình chỉ tạo ra sự sinh sản cá mái). Trong thiên nhiên tỷ lệ cá mái chiếm đến 99.3%. Trứng cần đến tinh trùng của cá đực để khởi động sự phát triển, nhưng khi bào thai được tạo ra thì nhiễm sắc của cá đực bị loại. Giá trị dinh dưỡng và giá trị chữa bệnh trong y họcHọ cá chép là họ cá thực phẩm có tầm quan trọng cao, chúng được đánh bắt và nuôi thả tại nhiều quốc gia ở châu Âu và châu Á. Tại các quốc gia không có biển, cá dạng cá chép thường là các loài cá thực phẩm chủ yếu, mặc dù sự thịnh hành các dạng cá đông lạnh không quá đắt tiền đã làm giảm tầm quan trọng của cá dạng cá chép so với trước đây. Tuy nhiên, trong một số khu vực thì chúng vẫn là phổ biến trong việc cung cấp thực phẩm cũng như để câu cá giải trí và vì thế chúng đã được nuôi thả trong các ao hồ một cách có chủ định trong nhiều thế kỷ vì các lý do này.
Cá giếc do có nhiều xương nên không được ưa chuộng tại các quốc gia châu Âu, ngoại trừ các nước Đông Âu như các loại cá nạc khác. Về phương diện dinh dưỡng, cá được xem là loại cá ít chất béo, cung cấp một số lượng chất đạm tương đối cao. Cá chứa nhiều vitamin nhất là B12 và niacin cùng các vitamin nhóm B, tốt cho máu và hệ thần kinh. Tại châu Âu, các loại cá chép, trước khi chế biến thành món ăn, được làm sạch, bỏ lòng, sau đó rửa sạch và ngâm nước pha dấm để khử mùi tanh. Cá có thể nướng, nhồi, chiên giòn hay hấp với rượu vang trắng, với bia. Nhắc đến các món ăn cá đồng, chúng ta không thể không kể đến con cá tràu, con giếc. Cá giếc nhỏ chừng hai ngón tay thường được dùng làm món gỏi sống. Một tay bấm vào đầu cá chấm nguyên con vào chén mắm ớt, một tay bốc đậu phụng rang cùng rau thơm, cà tây sống. Tất cả đưa vào miệng trở thành một món ăn khoái khẩu lạ thường. Sau khi nhai hết miếng cá, tợp hớp rượu tăm, ai đã thử một lần sẽ nhớ mãi. Loại cá giếc lớn bằng ba bốn ngón tay trở lên không làm gì ngon bằng nấu canh rau răm. Làm cá giếc để nấu canh không được sử dụng dao mà phải dùng cật tre. Đụng dao bằng kim loại vào, xương cá trở nên cứng và thịt không ngon. Người làm cá phải dùng tay bấm đuôi, bấm vi, móc mang, nặn nhớt và dùng cật tre cạo sạch phần bên ngoài con cá, không làm vảy. Chuẩn bị một nồi nước nấu sôi, cho cá vào rồi nêm mắm muối tiêu hành, tiếp theo cho lọn rau răm rửa sạch xắt nhỏ vừa phải vào chừng vài ba phút và nhắc xuống. Có thể nói đây là bát canh cá giải cảm, làm mát, chữa trị bệnh lý tiêu hóa rất tốt. Riêng cá tràu (miền Món canh cá giếc gồm có tất bát, súc sa nhân, trần bì, hồ tiêu, ớt ngâm mỗi thứ 10g, cá giếc to 1000 g, tỏi 2 nhánh, hành, muối, xì dầu, dầu ăn mỗi thứ lượng vừa đủ. Đánh vẩy cá giếc, bỏ mang và ruột, rửa sạch, cho trần bì, súc sa nhân, tất bát, tỏi, ớt, hành, muối, xì dầu, hạt tiêu vào bụng cá. Cho dầu ăn vào nồi đun sôi, cho cá vào nồi nấu chín, thêm nước vừa đủ, hầm thành canh là ăn được. Công dụng là tỉnh tì ấm vị, chữa tiêu chảy mạn tính, lỵ mạn tính do tì vị hư hàn.
Nếu cơ thể bị hư nhược do gan, thận âm hư đã lâu không được bồi bổ sinh ra mất ngủ, cổ họng bị khô, tai thường ù mắt hoa, nhức đầu, tâm trí không yên luôn bị bứt rứt, cao huyết áp, tiểu đường, viêm thận mãn tính đều nên dùng món này để chữa trị. Canh cá giếc nấu với vừng đen là một trong những món ăn ổn định huyết áp: cá giếc 1 con (300 g), vừng đen 15 g, hành tiêu, gừng, gia vị. Cá làm sạch, lọc lấy thịt cho vào nấu với vừng đen; thêm hành tiêu, gừng gia vị. Một vài loài cá dạng cá chép đã được đưa vào các vùng nước bên ngoài khu vực phân bố tự nhiên của chúng nhằm mục tiêu cung cấp thực phẩm, thể thao, hay kiểm soát sinh học đối với một số loài dịch hại. Chẳng hạn, cá chép và cá trắm cỏ là quan trọng nhất trong số này tại khu vực Một loạt các loài cá dạng cá chép là các loài cá cảnh quan trọng trong các bể cảnh, trong đó đáng chú ý có cá vàng, được nhập khẩu lần đầu tiên vào châu Âu khoảng năm 1728 nhưng đã được người Trung Quốc nuôi trước đó rất lâu. Các loại cá cảnh phổ biến khác còn có cá đòng đong (Puntius spp.), cá ngựa vằn (Danio spp.) và cá lòng tong (Rasbora spp.). Cá ngựa vằn (Danio rerio) là động vật nghiên cứu tiêu chuẩn trong các hoạt động nghiên cứu di truyền học phát triển. Giá trị cá giếc trong y học cổ truyền Dược học cổ truyền Việt Dược học cổ truyền Việt Nam Theo Tuệ Tĩnh (trong Nam Dược Thần Hiệu): Tức Ngư (cá giếc) có vị ngọt, tính ấm, không độc có công dụng điều khí hòa trung, rất bổ ích, chữa trĩ, đại tiện ra máu, ói mửa, buồn nôn và đau mắt đỏ và theo Hải Thượng Lãn ông (Lĩnh Nam Bản Thảo) cho biết Tức Ngư có vị ngọt, ấm, không độc, bổ ích nhiều, phiên vị, tràng phong, đau mắt đỏ. Trừ luôn trĩ, lỡ, vị tỳ điều'. Tại Việt
Dược học cổ truyền Trung Hoa phân chia công dụng của cá giếc tùy theo bộ phận sử dụng. Trứng cá giếc (Tức Ngư tử) có tác dụng điều trung, bổ can khí; đầu cá (Tức Ngư đầu) có tính ấm, trị ho, kiết lỵ, trẻ em bị lở miệng, mụn lở chảy nước vàng. Dùng bằng cách sao tồn tính (1-2g). Dùng ngoài bằng đốt tồn tính, tán thành bột, rắc trên vết thương; xương cá (Tức Ngư cốt) đốt thành than, tán mịn, rắc vết thương trị lở; mật cá (Tức Ngư đảm) vị đắng, tính lạnh, sát trùng, trị đau; óc cá (Tức Ngư não) chữa bệnh điếc (?) Cũng theo dược học cổ truyền Trung Hoa, cá giếc được xem là một vị thuốc dùng để bình gan, thấp dương. Các danh y (cổ) của Trung Hoa, qua nhiều thời đại, đã ghi nhận nhiều tác dụng của cá giếc như: Trần Tang Khí (đời Đường ) trong 'Thập Di Bản Thảo' cho biết cá giếc hợp cùng ngũ vị nấu ăn chữa được chứng 'hư lao' gầy còm, ốm yếu. Hàn Bảo Thăng (đời Đường) trong 'Thục Bản Thảo' cho biết cá giếc chữa được 'hạ lỵ, tràng phong trĩ lậu'. Tô Cung (đời Đường) trong 'Tân Tu Bản Thảo' có đề cập cá giếc chữa được ác sang, đầu độc, tràng ung. Cù Hy Ưng (đời Minh) trong 'Bản Thảo Kinh Sơ' là cá giếc, bẩm thụ được khí của hành Thổ mà sinh sống, cho nên cá có vị ngọt (cam), khí ấm; do đó cá đi vào tạng vị, chữa được vị suy: ăn khó tiêu và đi vào Đại Tràng chữa được chứng lỵ (đi tiêu ra máu, đàm nhớt) và tràng ung (sưng, đau ruột). Hoàng Cung Tú (đời Thanh) trong 'Bản Thảo Cầu Chân': cá Giếc vị cam (ngọt), khí ôn. Trong khi đa số các loài cá thuộc hành Hỏa, chỉ cá Giếc thuộc hành Thổ, nên có công dụng 'hòa' được vị kinh 'thật' được tràng, hành Thủy chữa được các chứng 'tràng phong, hạ huyết.' Vương Sĩ Hùng (đời Thanh) trong ‘Tùy Tức Cư Ẩm Thực': cá Giếc vị cam, khí bình có đặc tính khai vị, điều khí, sinh tân (dịch), tiêu thực, khu phong, thanh nhiệt, sát trùng, giải độc, làm tiêu được các chỗ sưng đau, lở loét. Những người đang ngoại cảm, không nên ăn cá giếc vì cá giếc, nhất là cá chiên gây ra 'động' hỏa. Dùng cá cả vảy có thêm tính chỉ huyết. Không nên dùng chung với gan heo (?). Khoa dinh dưỡng trị liệu mới của Trung Hoa không phân biệt giữa cá giếc (Prussian Carp) và cá giếc vàng (Crucian Carp), dùng cá đã đánh vảy, bỏ nội tạng và mang để làm thuốc: thịt cá rửa sạch được xem là có vị ngọt, tính bình và có tác động vào kinh mạch thuộc tỳ và vị, có các tác dụng bổ tỳ, tái tạo sự ăn ngon miệng, trừ thủng và tiêu thấp. Để trị ăn mất ngon, mệt nhọc, ói mửa do tỳ và vị suy yếu: dùng cá giếc hấp chung với tiêu, gừng khô và vỏ cam (vỏ quít). Để trị phù thủng, đi tiểu gắt do tỳ suy: dùng cá giếc nhồi với sa nhân và cam thảo, hấp chín và ăn mỗi tuần. Cá giếc là loài cá trắng nhỏ sống ở hồ ao, to nhất cũng chỉ khoảng 300g, rất phổ biến ở các tỉnh phía Bắc. Thịt cá giếc lành, ngọt và thơm chỉ tội cái hơi nhiều xương. Cá giếc đi ăn theo đàn, kiếm mồi sát đáy, tăm cá giếc nhỏ li ti rất dễ nhận ra. Đàn cá giếc thường từ 28 đến 32 con, do vậy, hễ được một con thì phải nhanh tay vì có cả một đàn dưới đó. Cá giếc thích ăn mồi giun đỏ (trùng huyết theo cách gọi trong Vai trò truyền bệnh sán lá gan của họ cá chép nói chung và cá giếc nói riêng Cá là vật chủ trung gian thứ 2 của sán lá gan nhỏ. Yoshimuca (1965) thong báo có 9 họ với 80 loài cá là vật chủ trung gian của Clonorchis sinensis. Trong đó 71 loài thuộc họ Cyprinidaer, 2 loài thuộc họ Electridae và mỗi họ có một loài, đó là họ Bagridae, Cyprinodontidae, Clupeidae, Osmeridae, Cichlidae, Ophiocephalidae và Gobiidae. Tại Trung Quốc, Triều tiên, nhật Bản, Đài Loan có 88 loài cá nước ngọt thuọc 10 họ là vật chủ trung gian thứ 2 của C.sinensis. Ngoài ra, một số loài tôm cũng là vật chủ trung gian thứ 2 của C.sinensis như Caridinia nilitica gracilipes, Macrobrachium superbum và Palemonetes sinensis (Tang và cộng sự., 1963). Năm 1994, tác giả Rim đã thông báo có đến 113 loài cá nước ngọt là vật chủ trung gian thứ 2 của C.sinensis.
Tại Đài Loan, 14 loài cá nước ngọt thuộc họ Cyprinidae, Ophiocephalus và Cichlidae là vật chủ trung gian của C.sinensis. trong đó, Pseudorasbora parva và Hemiculter kneiri là loài nhiễm chủ yếu. (Muto., 1938). Nhưng loài Tilapia mossambica và Ophiocephalus maculatus thường dùng ăn sống thì lại có tỷ lệ nhiễm thấp hơn (Kim và Kuntz., 1964). Tại Nhật Bản, trên 22 loài cá nước ngọt thuộc họ Cyprinidae Osmeridae và Electridae là vật chủ trung gian của C.sinensis (Yashimura và cs., 1965). Trong đó loài nhiễm chính là P.parva, Sarcocheilichthys variegatus, acheilognathus lanceolata và Tribolodon Hakonensis (Komiya và Suzuki., 1964). Tại Triều Tiên, có trên 36 loài cá nước ngọt thuộc họ Cyprinidae, Bagridae và Clupeidae là vật chủ trung gian của C.sinensis. trên cá P.parva nhiễm tới hàng trăm hoặc hàng ngàn metacercariae và có con nhiễm tới 31.516 metacercariae (Kim., 1974). Trên 1 gam cá nhiẽm cao nhát có thể tới 6.090 metacercariae (tại Goyang Gun, Kyonggi Do). Các nơi khác nhiễm trung bình 46.7-189.4 metacercariae/ cá P.parva (Kim 1974). Tỷ lệ nhiễm dao động từ 29.5-90.3%. Bệnh sán lá gan nhỏ loại Clonorchis sinensis tại Trung Quốc, người ăn gỏi cá nhiễm C.sinensis, có nơi ăn tôm sóng cũng bị nhiễm sán lá gan (Tang và cộng sự., 1963; Chung và cộng sự., 1979). Tại Nhật Bản, thường ăn gỏi cá loài cá giếc Caprinus carpio hoặc cá giếc Carassius carassius hoặc Tribolodon hakonensis (Komiya., 1966). Tại Triều Tiên, cũng như ở Nhật Bản, họ ăn gỏi cá trên và tỷ lệ nhiễm ở nam cao hơn ở nữ, người lớn cao hơn trẻ em và nhóm tuổi nhiễm cao nhất là 30-50. Tài liệu tham khảo 1.Nguyễn Văn Đề (2004). Sán lá gan. Nhà xuất bản y học. 2.Helfman G et al., (1997). The Diversity of Fishes Blackwell Publishing, ISBN 0-86542-256-7 3.Freshwater Fishes of 4.Fishbase: Prussian carp (Website:www.fishbase.org) 5.USDA Nutrition Database: Fish 6.Nelson Joseph S. (2006). Fishes of the World. John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0471250317 7.Florida's Exotic Freshwater Fishes. Bang
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trang tin điện tử Viện Sốt rét - Ký Sinh trùng - Côn trùng Quy Nhơn Giấy phép thiết lập số 53/GP - BC do Bộ văn hóa thông tin cấp ngày 24/4/2005Địa chỉ: Khu vực 8-Phường Nhơn Phú-Thành phố Quy Nhơn-Tỉnh Bình Định.Tel: (84) 0256.3846.892 - Fax: (84) 0256.3647464 Email: impequynhon.org.vn@gmail.com Trưởng Ban biên tập: TTND.PGS.TS. Hồ Văn Hoàng-Viện trưởng Phó Trưởng ban biên tập: TS.BS.Huỳnh Hồng Quang-Phó Viện trưởng |
| • Thiết kế bởi công ty cổ phần phần mềm: Quảng Ích |
