Đặc điểm của sán lá gan lớn

Sán lá gan lớn có hình chiếc lá, thân dẹt và bờ mỏng, màu trắng hồng hoặc xám đỏ; chiều dài khoảng 30-40mm, bề ngang khoảng 5-12mm. Sán trưởng thành đẻ trứng ở gan và theo đường mật xuống ruột, theo phân ra ngoài. Khi trứng rơi xuống nước, chúng nở ra ấu trùng lông và ký sinh ở loài ốc thuộc giống Limnea. Trong cơ thể ốc, ấu trùng lông qua giai đoạn nang bào tử rồi thành ấu trùng đuôi. Sau đó ấu trùng đuôi rời khỏi ốc và bám vào các loại thực vật thủy sinh thích hợp để tạo nang ấu trùng hay bơi tự do ở trong nước. Khi người hoặc trâu bò ăn phải loại thực vật thủy sinh hoặc uống nước lã có nang ấu trùng sẽ bị nhiễm sán lá gan lớn. Nang ấu trùng xâm nhập vào cơ thể người hoặc trâu bò qua đường miệng, sau khoảng 1 giờ sẽ thoát kén và xuyên qua thành ruột, 2 giờ sau xuất hiện trong ổ bụng và vào gan. Nang ấu trùng từ lúc thoát kén để xâm nhập đến gan mất khoảng 6 ngày, sau đó chúng di chuyển đến ký sinh trong đường mật. Thời gian từ khi bị nhiễm nang ấu trùng sán lá gan lớn đến khi xuất hiện trứng sán trong phân tùy thuộc vào vật chủ ký sinh; ở cừu và trâu bò khoảng 2 tháng; ở người khoảng 3-4 tháng. Thời gian này còn phụ thuộc vào số lượng sán, sán càng nhiều thì thời gian trưởng thành càng dài. Tuổi thọ của sán lá gan lớn sống ký sinh ở người khoảng từ 9 đến 13,5 năm và có khả năng gây bệnh. Sán lá gan lớn chủ yếu ký sinh ở gan nhưng cũng có những trường hợp ký sinh lạc chỗ ở đường tiêu hóa, dưới da; ở tim, mạch máu phổi và màng phổi; ở ổ mắt, thành bụng, ruột thừa, tụy tạng, lách; ở hạch bẹn, hạch cổ; ở cơ, xương; ở mào tinh hoàn...

Vai trò truyền bệnh, chẩn đoán bệnh

Khi bị nhiễm sán lá gan lớn, người mắc bệnh có tình trạng bệnh lý phụ thuộc vào số lượng sán bị nhiễm, thời gian mắc nhiễm, vị trí ký sinh và phản ứng của người bệnh. Khi nang ấu trùng xuyên qua thành ruột hoặc tá tràng sẽ gây nên xuất huyết và viêm, các tổn thương này có thể gây triệu chứng lâm sàng không rõ nét. Giai đoạn sán chui vào cư trú ở tổ chức gan sẽ gây nên những thay đổi bệnh lý rõ ràng hơn. Quá trình sán lá gan lớn tiêu hủy tổ chức gan lan rộng gây các tổn thương chảy máu và phản ứng viêm, phản ứng miễn dịch. Sán cư trú khi chết tạo ra tổ chức hoại tử và vùng gan bị tổn thương có thể để lại sẹo. Sán cũng có thể vào đường mật và ở đây chúng có khả năng sống được một vài năm gây viêm nhiễm dẫn tới xơ hóa, dày lên và giãn rộng, có thể chảy máu. Biểu hiện triệu chứng bệnh lý khi sán lá gan lớn xâm nhập vào gan được ghi nhận trên lâm sàng xếp theo thứ tự thường gặp là: đau hạ sườn phải, sốt, sụt cân, ậm ạch, khó tiêu, rối loạn tiêu hóa, đau thượng vị, sẩn ngứa. Ngoài ra, sán lá gan lớn có thể ký sinh lạc chỗ, di chuyển ra ngoài gan để chui vào khớp gối, dưới da ngực; gây áp xe đại tràng, áp xe bụng chân... Chẩn đoán xác định nhiễm sán lá gan lớn được căn cứ vào các biểu hiện lâm sàng thường gặp là: sốt, đau bụng vùng gan mật, có biểu hiện triệu chứng viêm đường mật, viêm gan thể u; có liên quan đến tiền sử ăn sống các loại rau thủy sinh như rau ngổ, cải xoong, ngó sen, rau muống, cần tây... và uống nước lã. Ngoài ra cần phải xét nghiệm phân, làm phản ứng miễn dịch Elisa và một số chẩn đoán hỗ trợ như chụp X quang, siêu âm, chụp cắt lớp vi tính (CT scanner), chụp cộng hưởng từ (MRI), xét nghiệm công thức máu để phát hiện dấu hiệu tăng bạch cầu ái toan. Thực tế xét nghiệm phân tìm trứng sán lá gan lớn là phương pháp chẩn đoán chính nhưng cần lưu ý đến các vấn đề là: sán không trưởng thành vì người không phải là vật chủ ký sinh thích hợp thì sán không thể đẻ trứng và không tìm thấy được trứng ở trong phân; ở giai đoạn cấp tính là giai đoạn mới nhiễm thì các triệu chứng lâm sàng rõ nhưng chưa đủ thời gian để sán đẻ trứng nên xét nghiệm phân chưa thấy trứng, thường phải sau thời gian 3-4 tháng mới phát hiện được trứng kể từ khi bị nhiễm nang ấu trùng sán; ở người sán lá gan lớn đẻ trứng và đào thải thất thường qua phân hiện nay chưa biết rõ cơ chế nhưng trứng có thể rất ít hoặc có khi không thấy trứng trong một số mẫu phân theo các thời điểm khác nhau; một điều cũng cần quan tâm là các trường hợp sán lá gan lớn ký sinh lạc chỗ sẽ không bao giờ có trứng sán ở trong phân.

Thuốc Egaten có hiệu quả điều trị sán lá gan lớn (ảnh minh họa)

Thuốc Egaten trị bệnh sán lá gan lớn

Thuốc trị bệnh sán lá gan lớn có nhiều loại khác nhau, những loại cổ điển như emetine, dihydroemetine, bithionol, hexachloroparaxylol, niclorofan, mebendazol... ít được sử dụng. Hiện nay thuốc triclabendazole với tên biệt dược là Egaten đã được các nhà khoa học khuyến cáo dùng để điều trị bệnh sán lá gan lớn vì có hiệu lực rất tốt kể cả trường hợp cấp tính và mạn tính. Thành phần của thuốc Egaten có chứa hoạt chất 6-chloro-5-(2,3-dichloro phenoxy)-2-methyl-thiobenzimidazole được gọi là triclabendazole; sản xuất dưới dạng viên nén với hàm lượng 250mg triclabendazole và tá dược gồm lactose monohydrat, tinh bột ngô, methylcellulose 50cP, magnesium stearat, silicon dioxid dạng keo, oxid sắt màu đỏ. Viên nén màu đỏ nhạt, có đốm nhỏ, dạng nang với hai mặt lồi, một mặt có in chữ “EG-EG, mặt còn lại không in chữ nhưng có một vạch ngang. Egaten là tên biệt dược của triclabendazole, dẫn xuất của benzimidazole, một loại thuốc trị giun sán có hoạt tính cao đã được chứng minh chống lại sán lá. Thuốc có hiệu quả trong điều trị bệnh sán lá gan lớn do nhiễm sán lá gan Fasciola hepatica và Fasciola gigantica. Ngoài ra, chúng cũng có tác dụng trong điều trị bệnh sán lá phổi do bị nhiễm sán lá phổi Paragonimus westermani hoặc các chủng Paragonimus khác. Liều lượng dùng của thuốc nên được điều chỉnh phù hợp với cân nặng của bệnh nhân. Viên nén có vạch ngang nên dễ dàng bẻ thành hai nửa bằng nhau để giúp cho việc chia liều lượng chính xác. Nếu không thể chia liều lượng chính xác thì nên làm tròn liều lượng theo hướng tăng lên như bệnh nhân cân nặng 40kg sẽ uống 2 viên, tương ứng 500mg với 12,5mg/kg trọng lượng cơ thể thay vì 10mg/kg trọng lượng cơ thể. Thuốc được khuyến cáo uống sau bữa ăn và uống nguyên viên hoặc nhai nhỏ rồi uống cùng với nước đun sôi để nguội. Đối với người lớn, dùng liều đơn duy nhất 10mg/kg trọng lượng cơ thể; trong trường hợp không đáp ứng điều trị với liều 10mg/kg trọng lượng cơ thể thì có thể tăng liều lượng lên 20mg/kg trọng lượng cơ thể và uống làm 2 lần cách nhau từ 12-24 giờ; có thể điều trị kèm với thuốc chống co thắt để giảm đau và giảm thiểu nguy cơ bị vàng da. Đối với trẻ em từ 6 tuổi trở lên, chưa có bằng chứng trên lâm sàng về sự khác nhau giữa người lớn và trẻ em về hiệu quả tác dụng và độ an toàn của thuốc; vì vậy liều lượng, thời gian điều trị được thực hiện giống như người lớn với 10mg/kg trọng lượng cơ thể; thực tế có thể có sự mất cân xứng đáng kể giữa kích thước của sán lá gan lớn và đường mật ở trẻ em nên việc điều trị đồng thời với thuốc chống co thắt cần được xem xét áp dụng. Thuốc chống chỉ định dùng cho trẻ em dưới 6 tuổi, phụ nữ mang thai và đang cho con bú mẹ; người suy gan, suy thận.

Lesaxys-biệt dược mới của Triclabendazole trong điều trị bệnh sán lá gan lớn ở người