Để có một bức tranh khái quát về các trường hợp tử vong cũng như sự phân bố và nguyên nhân gây tử vong trên toàn cầu, từ đó giúp các tổ chức quốc tế, các quốc gia có kế hoạch điều chỉnh chính sách và ưu tiên vào các quốc gia, các bệnh quan trọng để kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật. Chính điều này là lý do để Tổ chức Y tế thế giới (WHO) báo cáo chi tiết về nguyên nhân gây tử vong trên toàn cầu giai đoạn 2000 - 2012 (WHO, 2014).
WHO cho biếtbệnh tim do thiếu máu cục bộ, đột quỵ, nhiễm trùng đường hô hấp dưới và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính vẫn còn là những nguyên nhân chính gây tử vong hàng đầu trong thập kỷ qua.Các trường hợp tử vong do HIV/AIDSđã giảm nhẹ từ 1,7 triệu (3,2%) trường hợp tử vong trong năm 2000 xuống còn 1,5trường hợp (2,7%) trong năm 2012. Bệnh tiêu chảy không còn nằm trong top 5 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên thế giới, nhưng vẫn là một trong top 10 nguyên nhân hàng đầu gây chết 1,5 triệu người trong năm 2012. Các trường hợp tử vong do bệnh mãn tính ngày càng gia tăng trên toàn thế giới. Các trường hợp tử vong do ung thư phổi (gồm ung thư khí quản và phế quản) đã gia tăng từ 1,2 triệu (2,2%) trường hợp năm 2000 lên 1,6 triệu (2,9%) tử vong trong năm 2012. Tương tự như vậy, số trường hợp tử vong do bệnh tiểu đường cũng đã gia tăng từ 1 triệu trường hợp (2,0%) vào năm 2000 lên 1,5 triệu trường hợp (2,7%) trong năm 2012.
 |
 |
 |
10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu theo nhóm quốc gia thu nhập năm 2012
Nhóm các quốc gia có thu nhập thấp
Nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình thấp
Nhóm các quốc gia có thu nhập trên trung bình
Nhóm các quốc gia có thu nhập cao
Nguyên nhân chính gây tử vong trên toàn cầu thông qua một số câu hỏi?
Có bao nhiêu người chết mỗi năm?
Theo ước tính của WHO, năm 2012 có 56 triệu người chết trên toàn cầu.
Bệnh nào gây tử vong nhiều nhất: các bệnh truyền nhiễm hay bệnh không truyền nhiễm?
Số trường hợp tử vong do các bệnh khônglây nhiễm (Noncommunicable diseases_NCDs) đã gia tăng trên toàn cầu, cụ thể số trường hợp tử vong do các bệnh khônglây nhiễm chiếm 60% trong tổng số các trường hợp tử vong trong năm 2000 lên 68% trong năm 2012. Bốn bệnh khônglây nhiễm chính gồm: bệnh tim mạch, ung thư, tiểu đường và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính. Lây truyền, điều kiện của mẹ, thời kỳ mang thai và điều kiện dinh dưỡng chịu trách nhiệm chung cho 23% số ca tử vong trên toàn cầu và các trường hợp tử vong do chấn thương chiếm 9% trong tổng số các trường hợp tử vong.
Bệnh tim mạch là nguyên nhân số 1 gây ra các ca tử vong trên toàn cầu?
Đúng, số trường hợp tử vong do các bệnh tim mạch là 17,5 triệu trường hợp trong năm 2012. Như vậy trong 10 trường hợp tử vong thì có 3 trường hợp tử vong do các bệnh tim mạch. Trong số này, có 7,4 triệu người chết vì bệnh tim do thiếu máu cục bộ và 6,7 triệu trường hợp do đột quỵ
Hầu hết các trường hợp tử vong do NCD xảy ra ở các nước có thu nhập cao?
Về số người chết, có 28 triệu người (chiếm khoảng ¾) trong tổng số 38 triệu người tử vong do NCD trên toàn cầu trong năm 2012 xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Về tỷ lệ tử vong do NCDs, các nước có thu nhập cao có tỷ lệ tử vong cao nhất, là 87% của tất cả các ca tử vong do NCDs - tiếp theo là các nước có thu nhập trên mức trung bình (81%). Tỷ lệ thấp hơn ở các nước có thu nhập thấp (37%) và các nước có thu nhập dưới trung bình (57%).
WHO thường nói rằng, hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ra các trường hợp tử vong. Trường hợp không sử dụng thuốc lá ảnh hưởng đến các nguyên nhân tử vong?
Sử dụng thuốc lá là nguyên nhân chính của nhiều căn bệnh gây chết người hàng đầu thế giới bao gồm các bệnh như bệnh tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và ung thư phổi. Trong tổng số 10 người trưởng thành tử vong thì có 1 trường hợp tử vong do hút thuốc lá. Hút thuốc thường là nguyên nhân tiềm ẩn gây ra các trường hợp tử vong khác.
Những gì là khác biệt chính giữa nước giàu và nghèo liên quan đến nguyên nhân gây tử vong?
Ở các quốc gia có thu nhập cao, trong 10 trường hợp tử vong thì có 7 trường hợp là những người từ 70 tuổi trở lên. Số người chết chủ yếu là do bị mắc các bệnh mãn tính gồm bệnh tim mạch, ung thư, mất trí nhớ, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính hoặc bệnh tiểu đường. Nhiễm trùng đường hô hấp dưới vẫn còn là nguyên nhân lây nhiễm hàng đầu gây ra các ca tử vong. Chỉ có 1 trong số 100 trường hợp tử vong là trẻ em dưới 15 tuổi . Ở các nước có thu nhập thấp, gần 4 trong 10 trường hợp tử vong là trẻ em dưới 15 tuổi, và chỉ có 2 trong 10 trường hợp tử vong là những người từ 70 tuổi trở lên. Những người chết chủ yếu là do mắc các bệnh truyền nhiễm gồm bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới, nhiễm HIV/AIDS, các bệnh tiêu chảy, sốt rét và bệnh lao - chiếm gần 1/3 tất cả các trường hợp tử vong xảy ra ở các nước này. Các biến chứng do sinh non, ngạt sinh và chấn thương khi sinh là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, cướp đi mạng sống của nhiều trẻ em và trẻ sơ sinh.
Trong thập kỷ qua tình hình đã thay đổi như thế nào?
Bệnh tim do thiếu máu cục bộ, đột quỵ, bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính vẫn còn là những nguyên nhân hàng đầu gây ra nhiều trường hợp tử vong nhất trong thập kỷ qua. Số trường hợp tử vong do bệnh không lây nhiễm (NCDs) đã gia tăng từ 31 triệu trường hợp tử vong (60%) trong năm 2000 lên 38 triệu trường hợp (chiếm 68%) tử vong trên toàn cầu trong năm 2012. Chỉ riêng bệnh tim mạch nguyên nhân gây ra 2,6 triệu người chết trong năm 2012 cao hơn so với năm 2000. Số trường hợp tử vong do HIV đã giảm nhẹ từ 1,7 triệu trường hợp tử vong trong năm 2000 xuống còn 1,5 triệu trường hợp tử vong trong năm 2012. Bệnh tiêu chảy không còn nằm trong số 5 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên toàn thế giới những bệnh tiêu chảy vẫn còn nằm trong top 10 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và giết chết 1,5 triệu trường hợp trong năm 2012. Trong khi bệnh lao không còn nằm trong số 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong năm 2012 nhưng vẫn còn nằm trong số 15 nguyên nhân hàng đầu và bệnh lao giết chết hơn 900.000 người trong năm 2012. Tử vong mẹ đã giảm từ 427.000 trường hợp trong năm 2000 xuống còn 289.000 trường hợp trong năm 2013, nhưng vẫn đang ở mức cao: gần 800 phụ nữ tử vong do các biến chứng của thai và sinh con mỗi ngày. Chấn thương tiếp tục giết chết 5 triệu người mỗi năm. Tai nạn giao thông đã cướp đi gần 3.500 sinh mạng mỗi ngày trong năm 2012 cao hơn so với 600 người chết do tai nạn giao thông trong năm 2000 – vì vậy đây là một trong số 10 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trong năm 2012.
Bao nhiêu trẻ em chết mỗi năm và tại sao?
Trong năm 2012, có tổng cộng 6,6 triệu trẻ em chết dưới 15 tuổi, hầu như tất cả (99%) các trường hợp tử vong này xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Các nguyên nhân chính gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi là bệnh viêm phổi, sinh non, sinh ngạt và chấn thương khi sinh và bệnh tiêu chảy. Bệnh sốt rét vẫn còn là một trong những nguyên nhân chính ở tiểu vùng Sahara châu Phi, gây ra khoảng 15% trẻ em dưới 5 tuổi tử vong trong khu vực. Khoảng 44% các ca tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi trong năm 2012 đã xảy ra trong vòng 28 ngày sau khi sinh - giai đoạn sơ sinh. Nguyên nhân gây tử vong quan trọng nhất là do sinh non và chịu trách nhiệm cho 35% tất cả các trường hợp tử vong trong giai đoạn này.
Tổng quan về các trường hợp tử vong trên toàn cầu
Hãy tưởng tượng có 1.000 người đại diện cho phụ nữ, nam giới và trẻ em từ khắp nơi trên thế giới đã tử vong trong năm 2012. Như vậy, trong 1000 ngườitử vong thì có:
+ 133người tử vong sẽ đến từ các nước có thu nhập thấp, 356 người tử vong từ các nước có thu nhập trung bình thấp, 302 người tử vong từ các quốc gia có thu nhập trên mức trung bình và 209người tử vong từ các quốc gia có thu nhập cao.
+ 143 trường hợp tử vong là trẻ em dưới 15 tuổi, 407 người trong độ tuổi trưởng thành từ 15-69 tuổi và 450 người lớn từ 70 tuổi trở lên.
Top 10nguyên nhân hàng đầu gây ra tử vong là gì?
Hơn một nửa (514) các trường hợp tử vong trong số 1000trường hợp tử vong này nguyên nhân được gây ra bởi 10 điều kiện sau đây:
Tại sao chúng ta cần phải biết lý do gây racác ca tử vong?
Tính toán có bao nhiêu người chết mỗi năm và tại sao họ chết là một trong những lý do quan trọng nhất - cùng với đánh giá bệnh tật và chấn thương đang ảnh hưởng đến mọi người như thế nào- để đánh giá hiệu quả hệ thống y tế của một quốc gia.
Thống kê nguyên nhân gây tử vong giúp cơ quan y tế xác định tập trung cho các hoạt động y tế cộng đồng. Ví dụ, một quốc gia nơi mà có số tử vong do bệnh tim và bệnh tiểu đường gia tăng nhanh chóng lên trong khoảng thời gian một vài năm thì cần có một sự quan tâm mạnh mẽ trong việc bắt đầu một chương trình quyết liệt để khuyến khích lối sống nhằm giúp ngăn ngừa những căn bệnh này. Tương tự, nếu một quốc gia nhận ra rằng nhiều trẻ em tử vong vì bệnh sốt rét, nhưng chỉ dành một phần nhỏ ngân sách y tế để điều trị hiệu quả do vậy cần thiết phải tăng chi tiêu cho bệnh sốt rét ở khu vực này.
Nước thu nhập cao có các hệ thống thích hợp để thu thập thông tin về nguyên nhân các trường hợp tử vong trong cộng đồng. Nhiều quốc gia có thu nhập thấp và trung bình không có hệ thống như vậy và số người tử vong do các nguyên nhân cụ thể phải ước tính từ nguồn dữ liệu không thích hợp. Cải tiến thu thập dữ liệu chất lượng tốt về các ca tử vong là rất quan trọng để cải thiện sức khỏe và giảm tử vong có thể phòng ngừa được ở các nước này.