An toàn sinh học phòng xét nghiệm là một trong những nguyên tắc kỹ thuật thực hành bắt buộc nhằm ngăn chặn phơi nhiễm không mong muốn với các tác nhân gây bệnh và độc tố, sự kiện 75 nhân viên tại Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) bị phơi nhiễm với trực khuẩn bệnh than sống (live anthrax bacteria) vừa xảy ra là một hồi chuông cảnh báo về quy trình thực hiện an toàn sinh học với các phòng xét nghiệm trên thế giới hiện nay.
Nguyên tắc an toàn sinh học phòng xét nghiệm
Theo yêu cầu nghiên cứu và thực hành, nhân viên làm việc trong phòng thí nghiệm luôn phải đối mặt với nguy cơ bị lây nhiễm tác nhân gây bệnh. Thực tế trên thế giới có rất nhiều trường hợp mắc bệnh truyền nhiễm do không đảm bảo an toàn sinh học phòng thí nghiệm, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thậm chí trả giá bằng cả tính mạng của họ, do đó nguyên tắc an toàn sinh học phòng thí nghiệm phải đạt chuẩn quốc gia cũng như quốc tế.
Phân loại các vi sinh vật gây bệnh theo nhóm nguy cơ
Việc phân loại các vi sinh vật gây bệnh theo nhóm nguy cơ dựa vào các yếu tố như khả năng gây bệnh của vi sinh vật. Phương thức lan truyền bệnh và yếu tố vật chủ, những yếu tố này có thể bị ảnh hưởng bởi tính miễn dịch hiện có của cộng đồng trong vùng, mật độ và sự di chuyển của các quần thể vật chủ, sự hiện diện của các trung gian truyền bệnh thích hợp và tiêu chuẩn của vệ sinh môi trường. Các biện pháp phòng ngừa hiệu quả như tiêm vắc xin (miễn dịch chủ động) hoặc sử dụng huyết thanh (miễn dịch thụ động), các biện pháp vệ sinh như vệ sinh nước uống và thức ăn, kiểm soát nguồn động vật hoặc côn trùng. Các biện pháp điều trị hiệu quả như miễn dịch thụ động, miễn dịch chủ động sau khi phơi nhiễm và sử dụng thuốc kháng sinh, kháng vi rút hay hoá trị liệu, cần quan tâm đến khả năng xuất hiện các chủng vi sinh vật kháng thuốc.
Dựa theo các đặc điểm trên, các loại vi sinh vật gây bệnh được chia thành 4 nhóm nguy cơ: Nhóm 1 (không có hoặc nguy cơ lây nhiễm cá thể và cộng đồng thấp), các vi sinh vật thường không có khả năng gây bệnh cho người hoặc động vật (Bacillus subtilis, Naegleria gruberi...). Nhóm 2(có nguy cơ lây nhiễm cho cá thể nhưng ít có nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng),tác nhân gây bệnh có khả năng gây bệnh cho người hoặc động vật nhưng không trở thành mối nguy hiểm lớn đối với nhân viên xét nghiệm, cộng đồng, vật nuôi hay môi trường; có phương pháp dự phòng và điều trị hiệu quả, khả năng lây truyền trong cộng đồng thấp (vi rút Viêm gan B, vi khuẩn tả, vi rút cúm A/H1N1...). Nhóm 3 (nguy cơ lây nhiễm cho cá thể cao, nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng thấp), tác nhân gây bệnh thường gây bệnh nặng cho người và động vật, tuy nhiên trong điều kiện bình thường thì không lây nhiễm từ cá thể này sang cá thể khác; có biện pháp điều trị và phòng chống hiệu quả (vi khuẩn than, vi rút cúm A/H5N1, vi rút SARS...). Nhóm 4 (nguy cơ lây nhiễm cho cá thể và cộng đồng cao), tác nhân gây bệnh thường gây bệnh nặng cho người và động vật, đồng thời dễ lây truyền từ cá thể này sang cá thể khác một cách trực tiếp hoặc gián tiếp; chưa có các biện pháp điều trị và phòng chống hiệu quả (vi rút Ebola, vi rút Marburg, vi rút Congo-Crimean hemorrhagic... )
Đánh giá nguy cơ vi sinh vật
Đánh giá nguy cơ cần có hiểu biết đầy đủ về những đặc điểm riêng của loại vi sinh vật được xét nghiệm, thiết bị, thường quy được sử dụng, các thiết bị lưu giữ cũng như cơ sở vật chất sẵn có. Nhân viên phòng xét nghiệm hoặc người phụ trách an toàn sinh học có trách nhiệm đảm bảo việc đánh giá mức độ nguy hiểm một cách đầy đủ và kịp thời để đảm bảo những thiết bị và phương tiện phù hợp phục vụ công tác xét nghiệm. Việc đánh giá nguy cơ cần được tiến hành định kỳ và bổ sung khi cần thiết để có thể xác định được cấp độ an toàn sinh học phù hợp, lựa chọn trang thiết bị cần thiết, sử dụngtrang bị bảo hộ cá nhân đúng, xây dựng thường quy chuẩn kết hợp với những biện pháp an toàn khác nhằm bảo đảm độ an toàn cao nhất trong công việc.
Cấp độ an toàn sinh học của phòng xét nghiệm
Việc xác định một cấp độ an toàn sinh học cho phòng thí nghiệm cần quan tâm đến loạivi sinh vật được xét nghiệm, thiết bị sẵn có cũng như các tiêu chuẩn thực hành và các quy trình cần thiết để tiến hành công việc một cách an toàn.
| Mối liên quan giữa nhóm nguy cơ vi sinh vật và cấp độ ATSH của PXN |
Nhóm nguy cơ | Cấp độ ATSH | Áp dụng | Tiêu chuẩn thực hành | Cơ cở vật chất/
trang thiết bị ATSH | 1 | Cấp 1 (BSL1) | Nghiên cứu và giảng dạy cơ bản | Kỹ thuật vi sinh tốt (GMT) | Không có gì yêu cầu gì đặc biệt, bàn làm xét nghiệm thông thường | 2 | Cấp 2 (BSL2) | Dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu; cơ sở chẩn đoán; nghiên cứu | GMT và sử dụng quần áo bảo hộ, có các biển báo nguy hiểm sinh học | Bàn xét nghiệm; tủ ATSH khi thực hiện xét nghiệm có nguy cơ tạo khí dung | 3 | Cấp 3 (BSL3) | Dịch vụ chẩn đoán đặc biệt, nghiên cứu | Như cấp độ 2 và sử dụng thêm áo quần bảo hộ đặc biệt, kiểm soát lối vào, luồng khí định hướng | Tủ ATSH và/hoặc dụng cụ cơ bản cho tất cả các hoạt động | 4 | Cấp 4(BSL4) | Đơn vị có bệnh phẩm nguy hiểm | Như cấp 3 và có thêm lối vào khóa khí, tắm trước khi ra, loại bỏ chất thải chuyên dụng | Tủ ATSH cấp 3 hoặc quần áo bảo hộ áp lực dương cùng với tủ ATSH cấp 2, nồi hấp hai cửa, lọc khí cấp, khí thải |
|
| BSC: tủ an toàn sinh học; BSL: cấp độ an toàn sinh học; GMT: kỹ thuật vi sinh vật an toàn |
Sự kiện lây nhiễm nhiễm vi khuẩn than sống ở CDC (Hoa Kỳ)
Nguy cơ bị nhiễm bệnh than đối với 75 nhà khoa học ở Mỹ
Ngày 19/6/2014. BBC News - Có đến 75 người làm việc tại Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ (US Centers for Disease Control_CDC) có thể đã bị phơi nhiễm với trực khuẩn bệnh than sống (live anthrax bacteria) và đang được điều trị. CDC cho biết các nhà nghiên cứu tại phòng thí nghiệm an toàn sinh học cao thất bại theo các thao tác chính xác và đã không làm bất hoạt đươc trực khuẩn than, phơi nhiễm xảy ra ở Atlanta vào cuối tuần và không ai trong số họ khởi phát bất kỳ triệu chứng nào.
 |
Trực khuẩn gây bệnh than |
FBI nói với BBC rằng họ đang giúp CDC điều tra sự việc, "Điều này phải không được để xảy ra", Tiến sĩ Paul Meechan, Giám đốc về an toàn và sức khỏe môi trường (environmental health and safety) trả lời hãng tin Reuters: "Chúng tôi đang quan tâm điều đó và sẽ không để cho người của chúng tôi có nguy cơ". Theo Tiến sĩ Meechan thì còn quá sớm để xác định xem việc lây nhiễm này là vô tình hay có chủ ý, các triệu chứng sau khi bị phơi nhiễm của bệnh than bao gồm loét da, buồn nôn, nôn mửa, sốt và có thể gây tử vong nếu không được điều trị.
Bệnh than là gi? (What is anthrax?)
Trực khuẩn bệnh than sống chủ yếu trong các bào tử bất hoạt và được tìm thấy một cách tự nhiên ở trong đất nhưng khi con người nuốt hoặc hít bào tử có thể làm cho trực khuẩn than hoạt động, không phải tất cả mọi người sẽ bị bệnh khi phơi nhiễm với trực khuẩn than nhưng nếu không được điều trị, bệnh than có thể trở nên rất nghiêm trọng hoặc dẫn đến tử vong. Xét nghiệm để xác nhận sự phơi nhiễm với trực khuẩn bệnh than bao gồm xét nghiệm máu bằng cách đo lường thuốc giải độc trong máu.
Theo nguồn điều tra bệnh than của FBI, CDC và Sở Y tếSan Francisco: Bệnh than đã đi vào ý thức quốc gia của Mỹ vào năm 2001 chỉ ngay sau cuộc tấn công 9/11, các bức thư chứa bột trực khuẩn than đến cơ quan mới và văn phòng của các thượng nghị sĩ Mỹ, 22 người bị ốm và trong số này có 5 người tử vong.
Theo tuyên bố của CDC, các mẫu bệnh than được chuyển từ một phòng thí nghiệm bảo mật cao cho một phòng thí nghiệm bảo mật thấp hơn tại trụ sở của CDC ở Atlanta: "Các nhà khoa học tin rằng các mẫu này đã được bất hoạt nên không mang thiết bị bảo hộ cá nhân thích hợp khi xử lý mẫu". Cơ quan này cho biết: "Việc phơi nhiễm không chủ ý được phát hiện vào ngày 13/6/2014 khi các đĩa vi khuẩn ban đầu được thu thập để xử lý và chủng trực khuẩn than (B.anthracis) [vi khuẩn sống] đó được tìm thấy trên các đĩa". Mặc dù CDC tin rằng có 7 nhà nghiên cứu có tiếp xúc trực tiếp với trực khuẩn than đang được đúc giữ trong một lưới rộng mà những nhà khoa học này bị phơi nhiễm, khoảng 75 nhà khoa học đang được cung cấp một liệu trình kháng sinh ciprofloxacin cũng như tiêm một loại vắc xin bệnh than. Thời gian ủ bệnh thông thường cho bệnh than có thể từ 5-7 ngày, Tiến sĩ Meechan nói với hãng tin Reuters nhưng cũng có nhiều ca bệnh xảy ra sau 60 ngày sau khi phơi nhiễm.
Ủy ban Thượng viện Hoa Kỳ yêu cầu CDC giải thích về sự cố trực khuẩn bệnh than
Ngày 23/6/2014. WASHINGTON - Vào hôm thứ hai,Ủy ban y tế của Thượng viện Hoa Kỳ (U.S. Senate health panel)đã yêu cầu CDC giải thích chi tiết về sự vi phạm an toàn gây phơi nhiễm cho 84 người tại 3 phòng thí nghiệm CDC với trực khuẩn than sống, tác nhân gây bệnh chết người.
 |
Một dấu hiệu chỉ lối đi vào Trung tâm phòng ngừa và kiểm soát của Liên bang, ở Atlanta, bang Georgia ngày 8/10/2013 |
Trong một bức thư gửi cho Giám đốc CDC, Tiến sĩ Tom Frieden, các thành viên của Ủy ban thượng viện về y tế, giáo dục, lao động và lương hưu (Senate Health, Education, Labor and Pensions Committee), chịu trách nhiệm giám sát nghiên cứu y sinh học và CDC, yêu cầu một lời giải thích ngắn gọn bằng văn bản về các sự kiện dẫn đến sự phơi nhiễm. Bức thư có nội dung: "Chúng tôi yêu cầu một lời giải thích chi tiết về những gì đã xảy ra, tại sao các quy định an toàn được thiết lập đã không được tuân thủ hoặc không đủ để ngăn chặn một sự cố như vậy. Các vi phạm trong quy định an toàn đã đe dọa sức khỏe và sự an toàn của nhân viên CDC, làm tăng mối quan ngại nghiêm trọng và các câu hỏi liên quan đến các quy định và thao tác được tuân thủ tại các phòng thí nghiệm an toàn sinh học".
Các nhà khoa học tại phòng thí nghiệm khủng bố sinh học của CDC ở Atlanta vô tình đã gửi các mẫu trực khuẩn than sống đến các phòng thí nghiệm với biện pháp bảo vệ ít hơn, hàng chục nhân viên đang được điều trị bằng một loại vắc xin và thuốc kháng sinh để ngăn chặn bệnh tật. Điều tra về sai sót an toàn đang được tiến hành nhưng một đánh giá ban đầu về các sự kiện tại phòng thí nghiệm đầu tiên, được biết đến như là một cơ sở có mức độ an toàn sinh học cấp 3 hoặc BSL-3 cho thấy rằng nhiều thao tác đã bị vi phạm. Quy định để giết chết bệnh than bằng cách sử dụng một quá trình hóa học mới đòi hỏi các nhà khoa học đưa mẫu vào trong lồng ấp và chờ ít nhất 48 giờ để kiểm tra các dấu hiệu sống, thay vào đó họ chờ đợi chỉ có 24 giờ và khi thấy không có tăng trưởng mới và cho rằng các mẫu này là an toàn.
Ủy ban Thượng viện (The Senate committee) cho biết đó là điều đáng quan ngại và họ đã không tìm hiểu về vụ việc cho đến gần một tuần sau khi nó được phát hiện và đang yêu cầu một lời giải thích về các sự kiện dẫn đến sự cố và các quy định về an ninh và an toàn tại cơ sở.