Ngày 6/1/2015. Năm 2015 là năm cuối cùng các quốc gia thành viên của Liên Hợp quốc (UN) kết thúc mục tiêu thiên niên kỷ (MDGs) để chuyển sang thực hiện mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) từ 2016-2030, trong “Báo cáo sốt rét thế giới 2015” (World Malaria Report 2015) Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết nhiều nước đã có những bước tiến quan trọng hướng tới loại trừ sốt rét với những nỗ lực ngăn chặn dịch bệnh tiết kiệm hàng triệu đô la cho chi phí chăm sóc y tế.
Mặc dù “Báo cáo sốt rét thế giới năm 2015” đã được WHO ban hành rộng rãi trên mạng internet và được đăng tải tóm tắt trên Website của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn (impe-qn.org.vn) nhưng các chuyên gia y tế đều cho rằng tiến bộ sốt rét thế giới đạt được trong 15 năm qua (2000-2015) có nhiều điều thú vị không chỉ vì là thời điểm giao thời giữa MDGs (đến năm 2015) và SDGs (đến năm 2030), mà những tiến bộ đạt được này còn là cơ sở để WHO đặt ra mục tiêu đầy tham vọng giảm 90% tỷ lệ mắc sốt rét trên thế giới và loại trừ sốt rét toàn cầu trước khi kết thúc SDGs. Các chuyên gia y tế cũng cho rằng sự tăng nhiệt độ trái đất do biến đổi khí hậu có thể làm cho nhiều loài muỗi bị ảnh hưởng đến môi trường sống nhưng chúng vẫn vẫn đủ sức thích nghi để duy trì sự lan truyền bệnh nên nguy cơ sốt rét trong nhiều năm tới vẫn luôn là mối đe dọa với toàn cầu.
Các chuyên gia bình luận về Báo cáo sốt rét thế giới 2015 (Experts comment on the World Malaria Report 2015)
Ngày 9/12/2015. TDR. Các ước tính mới cho biết rằng hơn một nửa (57/106) quốc gia có sốt rét trong năm 2000 đạt được tỷ lệ giảm đối với các ca sốt rét mới ít nhất 75% đến năm 2015. Tại khu vực châu Phi cận Sahara, giảm các ca mắc sốt rét có lợi ích kinh tế to lớn, tiết kiệm khoảng 900 triệu đô la Mỹ trong chi phí quản lý ca bệnh từ 2001-2004. Mặc dù có sự tiến bộ nhưng những thách thức vẫn còn bao gồm kháng hóa chất và thuốc điều trị. Báo cáo cho thấy rằng 60/78 quốc gia giám sát kháng hóa chất báo cáo muỗi kháng hóa chất ít nhất một loại hóa chất diệt côn trùng được sử dụng trong tẩm màn và phun thuốc trong nhà, trong đó 49 quốc gia báo cáo kháng 2 hay nhiều hơn các loại thuốc diệt côn trùng. Ký sinh trùng kháng với artemisinin (liệu pháp điều trị kết hợp của các thuốc điều trị sốt rét tốt nhất sẵn có) được phát hiện tại 5 quốc gia của khu vực Tiểu vùng sông Mekong.
Giáo sư David Schellenberg, Trung tâm sốt rét và sức khỏe quốc tế (Malaria & International Health at the School) cho biết: “Báo cáo sốt rét thế giới 2015 của WHO cho thấy quá trình thực hiện bền vững trong cuộc chiến chống sốt rét, chúng ta công nhận các đầu tư đáng kể được thực hiện để ngăn ngừa căn bệnh và ghi dấu 6,2 triệu người được cứu sống kết quả của từ năm 2000. Tuy nhiên, nhiều việc vẫn cần thực hiện như 438.000 ca tử vong một năm vì có thể ngăn ngừa và điều trị là không thể chấp nhận, đầu tư hơn nữa cần được đảm bảo quá trình thực hiện tiếp tục hướng tới mục tiêu cuối cùng-một thế giới không còn sốt rét”.
 |
| Ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc Artemisinine nên WHO phải lựa chọn trị liệu phối hợp (ACTs) làm thuốc ưu tiên điều trị sốt rét (first line) |
Giáo sư sinh học David Conway cho biết thêm: “Nỗ lực hàng năm này của WHO để đối chiếu và đưa ra xu hướng toàn cầu đối với sốt rét rất quan trọng nhưng có các vấn đề nghiêm trọng đối với chất lượng dữ liệu sẵn có của nhiều quốc gia bị ảnh hưởng. Thông tin từ một số quốc gia này trong báo cáo của WHO xuất hiện khá khác với tình hình thực tế, khi được đánh giá bởi một vài dự án nghiên cứu sốt rét mà sử dụng phòng thí nghiệm chất chượng cao và các phương pháp ghi nhận, những khác biệt này bao gồm loại sốt rét được báo cáo, một vài báo cáo của quốc gia bỏ qua thừa nhận hoặc đánh gia tỷ lệ ca mắc gây ra bởi các loài ngoài Plasmodium falciparum, đó là thiếu chất lượng trong phát hiện và đếm số ca mắc tại các quốc gia có sơ sở y tế nghèo nàn vì vậy họ đưa ra dữ liệu khá không chính xác và không có ích trong quyết định xu hướng, cần có sự thay đổi văn hóa ở nhiều quốc gia hướng tới công nhận nhu cầu thông tin đáng tin cậy.
 |
| Kháng hóa chất diệt côn trùng đang là vấn đề trong cuộc chiến chống sốt rét |
TS. Jo Lines, chuyên gia về lĩnh vực Phòng chống sốt rét và vector sinh học tại Trường Vệ sinh & Y học Nhiệt đới (London School of Hygiene & Tropical Medicine) cho biết: “Trong thập kỷ qua, nhân loại đã có những tiến bộ đáng kể trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét và Báo cáo sốt rét thế giới mới nhất của Chương trình sốt rét toàn cầu WHO cho thấy rằng quá trình tiến bộ này đang tiếp tục một cách bền vững. Có sự gia tăng độ bao phủ của màn tẩm hóa chất, giảm sự lây lan của sốt rét, và giảm tỷ lệ tử vong sốt rét. Các khu vực mà bệnh lưu hành đang giảm: sốt rét giảm ở châu Mỹ Latinh, và nhiều khu vực ở châu Á, Nam Phi. Tuy nhiên, khoảng 85% tử vong sốt rét vẫn xảy ra ở vùng nhiệt đới châu Phi, nơi mà muỗi có khả năng nhất. Tuy nhiên, tại các khu vực trọng điểm, các biện pháp can thiệp của chúng ta mang lại đã giảm sự lây lan và tỷ lệ mắc nhiễm. Khoảng 78% giảm số ca mắc là do kiểm soát vector. “Chúng ta không nên thỏa mãn, những thành tựu này sẽ được duy trì và mở rộng nếu độ bao phủ với các biện pháp can thiệp hiệu quả được duy trì và mở rộng, và khả năng của chúng ta để thực hiện điều này bị đe dọa bởi sự phai dần ý chí chính trị, và kháng hóa chất và thuốc điều trị. Duy trì ý chí chính trị là cần thiết để tiếp tục thay thế các màn ra khỏi nơi đó, nếu chúng ta thất bại thực hiện điều này tại khu vực châu Phi nhiệt đới, sự lây lan sốt rét mạnh có khả năng trở lại, và đó là nguy cơ dịch bệnh nghiêm trọng, đặc biệt tại những nơi phơi nhiễm sốt rét giảm trong những năm gần đây. Kháng hóa chất hiện nay lây lan đến mỗi quốc gia ở châu Phi và tại một vài nơi muỗi có thể sống sót với lượng thuốc diệt côn trùng cao gấp 1000 lần trước đây. Cho đến nay chúng ta có thể thấy, màn chống muỗi vẫn có hiệu quả tốt nhưng chúng ta không biết chúng sẽ tồn tại bao lâu. “Tuy nhiên, nhìn chung Báo cáo sốt rét thế giới 2015 mang lại tin tức tốt lành. Một điểm đặc biệt để ghi dấu là khả năng giám sát của chúng ta những gì đang xảy ra cũng đang cải tiến bền vững: vẫn còn có khoảng cách trong dữ liệu nhưng ít hơn và nhỏ hơn cách đây một thập kỷ và ít có sự bất ổn và bất đồng trong dữ liệu. Rất quan trọng để nhấn mạnh vai trò của WHO không chỉ thu thập dữ liệu và viết báo cáo mà còn có vai trò phá triển các tiêu chuẫn kỹ thuật và khuyến nghị chính sách, dựa trên bằng chứng và được hỗ trợ bằng sự nhất trí của các chuyên gia, để hướng dẫn chương trình phòng chống sốt rét và các đối tác tài trợ”.
Báo cáo sốt rét thế giới hàng năm của WHO đánh giá xu hướng sốt rét trong khu vực và toàn cầu, đánh dấu quá trình tiến bộ hướng tới mục tiêu toàn cầu, và mô tả những cơ hội và thách thức trong phòng chống và loại trừ căn bệnh này, những phát hiện quan trọng của báo cáo được tóm tắt trên trang web của WHO.
 |
| Sự ấm lên toàn cầu làm diễn biến sốt rét phức tạp, khó lường |
Nghiên cứu: Sự ấm lên sẽ không lây lan sốt rét (Study: Warming Won't Spread Malaria)
Ngày 23/12/2015. ABC News. Các nhà khoa học cho biết rằng nỗi lo lắng rằng sự ấm lên toàn cầu có thể lây lan sốt rét sang các khu vực mà không có sốt rét là điều phi lý. Mô hình máy tính cho thấy rằng sự nóng lên toàn cầu sẽ có nghĩa là tình trạng khô hơn ở các vĩ độ bắc, không phải ẩm ướt, tình trạng ẩm ướt cần để muỗi lan truyền sốt rét phát triển, các nhà nghiên cứu báo cáo trên tạp chí khoa học. “Chúng tôi không đồng ý với những dự đoán ngớ ngẩn rằng sốt rét có thể lây lan đáng kể bởi vì các nghiên cứu dựa vào mô hình khá nghi ngờ”, bệnh sốt rét do muỗi Anopheles truyền đã giết chết một triệu người mỗi năm, căn bệnh này xuất hiện hầu hết ở các khu vực nhiệt đới, nỗi lo sợ đó là sự nóng lên toàn cầu có thể tạo ra nhiều nơi trú ngụ của muỗi và các ký sinh trùng sốt rét. Lời phê bình của Rogers là nhiều nghiên cứu dường như đã bỏ qua các điều kiện cần thiết mà các ký sinh trùng gây sốt rét sinh sống và thay vào đó chỉ tập trung vào sự ấm lên toàn cầu, nghiên cứu của ông chính xác hơn bởi vì nó kết hợp những yếu tố quan trọng này và các dự báo thời tiết trong thời gian dài, “Đó không phải là nổi bật nhưng tốt hơn những gì người khác thực hiện”, Roger cho biết.
Nghiên cứu đã sử dụng mô hình dự báo thời tiết được cung cấp bởi Cơ quan Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (Intergovernmental Panel on Climate Change _IPCC), cơ quan Liên Hiệp Quốc (UN) chịu trách nhiệm về dự báo tác động của sự ấm lên toàn cầu, Rogers cho biết thông tin này dự đoán sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu trong tương lai nhưng chỉ điều này sẽ không đủ để làm lây lan sốt rét đến các khu vực phía bắc. Nghiên cứu mâu thuẫn với các báo cáo khác, ông nói rằng: “Chúng tôi không biết đủ về lây lan sốt rét tại thực địa vì vậy chúng tôi sử dụng thống kê thay vì thông tin sinh học và các thay đổi như độ ẩm, lượng mưa và nhiệt độ”. Các mô hình máy tính IPCC dự đoán rằng thời tiết tại các khu vực không có sốt rét trên thế giới sẽ nóng hơn và khô hơn, “Nhiều loài muỗi bị hạn chế do khô hạn”, nghiên cứu của Roger phủ nhận các báo cáo khác đã được xuất bản.
 |
| Các chuyên gia cho rằng tác động biến đổi khí hậu ảnh hưởng tới sinh lý, sinh thái của các vector truyền bệnh, nhất là muỗi sốt rét Anopheles |
TS. Paul Epstein của trường Đại học Y khoa Harvard tin rằng sự nóng lên toàn cầu đã góp phần bùng nổ sốt rét tại địa phương ở phía bắc Hoa Kỳ và Canada từ năm 1990, ông tranh luận rằng các đợt nóng và nhiệt độ kỷ lục cung cấp môi trường thích hợp cho ký sinh trùng sốt rét và muỗi mang ký sinh trùng này. Một bài báo gần đây được xuất bản trên Scientific American, Epstein viết rằng muỗi từ nhiều nơi trên thế giới gây ra các dịch bệnh này, các ký sinh trùng gây sốt rét tìm thấy “đủ sự ấm áp, độ ẩm và sự đa dạng các loài muỗi có thể lan truyền bệnh”. Một thể sốt rét không gây chết người được phát hiện ở châu Âu và Bắc Mỹ. Trung tâm Phòng chống và Kiểm soát Dịch bệnh Hoa Kỳ (US CDC) cho biết hơn 600.000 người bị nhiễm bệnh tại Hoa Kỳ trong năm 1914, trước khi các đầm lầy được tháo nước, dùng thuốc diệt côn trùng để phòng chống muỗi.
 |
| Các chuyên gia cho biết nhiều năm sau châu Phi vẫn là “cái nôi” của sốt rét thế giới |
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), sốt rét được tìm thấy ở hơn 90 quốc gia và là mối đe dọa hơn 40% dân số thế giới, ước tính có 300-500 triệu ca bệnh xảy ra mỗi năm, WHO cho biết có một đứa trẻ tử vong vì sốt rét mỗi 30 giây.