Sốt rét (SR) vẫn tiếp tục là mối hiểm họa lớn về sức khoẻ ở các quốc gia đang phát triển với hơn một triệu ca tử vong hằng năm và xảy ra chủ yếu ở trẻ em sống trong các quốc gia cận hoang mạc Sahara.
Việc nghiên cứu và phát triển một loại vắcxin thực sự hữu hiệu chống lại sốt rét cho đến nay vẫn còn là ước mơ xa vời, do đó các biện pháp can thiệp y tế cộng đồng vẫn tập trung vào vấn đề kiểm soát véctơ truyền bệnh sốt rét. Trải qua nhiều thập kỉ, DDT (dichloro-diphenyl- trichloroethane) được sử dụng chủ yếu để phòng chống véc tơ ở hầu hết các nước trên thế giới. Tuy biện pháp hoá học này mang lại hiệu quả cao trong kiểm soát quần thể véc tơ, việc sử dụng DDT cũng gây ra những trở ngại nghiêm trọng.
Một dự án mới được thực hiện tại Mêxico và khu vực Trung Mỹ đã mang lại kết quả khả quan trong cuộc chiến chống lại sốt rét mà không sử dụng DDT. Ở Mêxico và các nước Trung Mỹ, người ta ước tính có khoảng 108,7 triệu người sống ở các khu vực có lan truyền SR với khoảng 35 % có nguy cơ cao nhiễm SR.
 |
Cấu tạo của DDT |
Từ trước đến nay, vấn đề tiếp tục sử dụng DDT trong PCSR vẫn được xem là đề tài được tranh cãi nhiều nhất. Mặc dù biện pháp phun DDT đã được sử dụng thành công trong phòng chống véc tơ và ngăn chận lan truyền SR nhưng hoá chất này lại dễ dây vào thức ăn và tồn lưu rất lâu trong môi trường, gây ảnh hưởng lớn đến các loài sinh vật hoang dã. Hơn nữa, muỗi SR qua nhiều năm bị phun thuốc lại trở nên kháng thuốc DDT, do đó việc nghiên cứu các biện pháp phòng chống véc tơ thay thế là vô cùng cần thiết.
Từ năm 2004, một dự án do Chương trình môi trường Liên Hiệp Quốc và Quỹ Môi trường toàn cầu tài trợ đã được tiến hành với sự trợ giúp chuyên môn từ Tổ chức y tế Pan America ở Mexico, Belize, Costa Rica, Guatemala, Honduras, Nicaragua, El Salvador và Panama. Dự án này được phát triển dựa trên các chiến lược đề ra trong sáng kiến “Đẩy lùi sốt rét” ( Roll Back Malaria) do Tổ chức Y tế thế giớii (WHO) khởi xướng.
 |
Động vật hoang dã có nguy cơ bị ảnh hưởng bởi DDT
(Hình ảnh chỉ mang tính minh họa) (ảnh st) |
Dự án ban đầu được thực hiện tại Mexico và sau đó mở rộng ra các quốc gia khác ở khu vực Trung Mỹ. Đóng góp vào thành công của dự án này chính nhờ việc áp dụng các biện pháp y tế cộng đồng nhằm kiểm soát khu vực sinh sản của muỗi, công tác chẩn đoán nhanh và điều trị kịp thời cho bệnh nhân sốt rét và sự tham gia tích cực của cộng đồng.Các biện pháp y tế cộng đồng PCSR đã mang lại hiệu quả thiết thực ở khu vực Trung Mỹ. Trong suốt quá trình xây dựng kênh đào Panama (Pháp đã từ bỏ dự án xây dựng kênh đào này vào năm 1889 vì khó khăn về tài chính và số công nhân tử vong cao ngất ngưỡng do sốt rét và sốt vàng da), hàng ngàn người đã được cứu sống nhờ vào các biện pháp y tế cộng đồng do bác sĩ quân y Hoa Kỳ William C. Gorgas tiến hành.
Các biện pháp y tế tương tự cũng đã được áp dụng trong dự án Mexico/Trung Mỹ bao gồm công tác vệ sinh cộng đồng tại những nơi sinh sôi bọ gậy, cải thiện điều kiện nhà ở, phát quang sinh cảnh định kỳ xung quanh nhà ở, loại bỏ các vũng nước tù đọng gần nhà. Các biện pháp này được thực hiện phối hợp với can thiệp giáo dục rộng rãi nhằm thông tin về vấn lan truyền SR, chẩn đoán nhanh và điều trị kịp thời cho những đối tượng bị ảnh hưởng do SR trong cộng đồng.
Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời bệnh nhân sốt rét là vô cùng quan trọng để loại trừ nguy cơ nhiễm KSTSR. Sự cộng tác của các tình nguyên viên y tế cộng đồng - những người được đào tạo thực hiện chẩn đoán ban đầu tại chỗ và tiến hành các bước điều trị đầy đủ được xem là yếu tố quan trọng không chỉ đối với những bệnh nhân mà còn đối với người nhà của họ.
 |
Các nhân viên y tế phun DDT lên
tường vách |
Dự án này được thực hiện ở những khu vực có mức độ lan truyền SR cao. Sau 3 năm thực hiện dự án (từ 2004 đến 2007), số ca SR ở những khu vực này đã giảm 63%, cá biệt ở một vài nơi thuộc Honduras và Mexico, nguy cơ SR đã bị loại trừ. Kế hoạch mở rộng dự án này cũng đang được tiến hành đến những khu vực nơi SR vẫn đang là mối đe dọa nghiêm trọng về sức khoẻ và tính mạng con người.
Một trong những ích lợi của việc ngưng sử dụng DDT (kể cả tác dụng độc hại của nó) là tiết kiệm được khoản chi phí khổng lồ cho công tác phun tẩm DDT hằng năm. Khoản tiết kiệm này giờ đây được tận dụng tốt hơn để phòng chống các bệnh dịch khác.
Mặc dù DDT vẫn có thể được sử dụng ở một số các quốc gia và khu vực có mức độ nhiễm bệnh cao, nhưng thực tế cũng cho thấy rằng một chiến dịch PCSR hiệu quả có thể mang lại thành công mà không cần đến hoá chất này. Hơn nữa với một mức chi phí thấp hơn nhiều, triển vọng to lớn của biện pháp này là có thể được sử dụng lâu dài tại các quốc gia đang phát triển ở châu Mỹ, châu Phi và châu Á.