1. WHO chống thuốc giả bằng Internet
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã quyết định dùng công cụ Internet hỗ trợ cuộc chiến chống thuốc giả của mình. Hệ thống cảnh báo nhanh (RAS) đã được giới thiệu tại hội thảo ba ngày (4 đến 6-5) ở Manila (Philippines).
RAS là hệ thống thông tin nhanh chuyển tải những báo cáo về thuốc giả đến các cơ quan y tế cấp quốc gia và các cơ quan đối tác của WHO để các cơ sở này kịp thời đưa ra những biện pháp đối phó. Địa chỉ của hệ thống này dễ dàng được tìm thấy trên trang web của WHO (www.who.org ).
Thị trường 35 tỉ USD
Tiến sĩ Budiono Santoso, cố vấn dược phẩm khu vực tây Thái Bình Dương của WHO, cho biết: “Chúng tôi hi vọng RAS sẽ hỗ trợ mạnh mẽ chúng tôi trong cuộc chiến chống thuốc giả. Thông tin nhanh chóng và trao đổi thông tin hiệu quả sẽ là yếu tố quyết định để đánh bại thuốc giả”.
Theo dự trù của WHO, thông tin về các trường hợp thuốc giả sẽ được chuyển tải theo hình thức văn bản điện tử nhưng cũng có thể dễ dàng chuyển tải thành loại văn bản truyền được theo đường email hoặc fax để thích ứng với đặc điểm của mỗi địa phương. Ngoài ra rất cần có sự phối hợp đồng bộ từ chính quyền và sự cương quyết của luật pháp để tái lập trật tự trong một thị trường rất quan trọng này. Dĩ nhiên đây sẽ là một cuộc chiến đấu rất khó khăn vì theo đánh giá của WHO, thị trường thuốc giả đạt doanh thu đến 35 tỉ USD mỗi năm với 60% ở các nước nghèo. Lợi nhuận đó khiến những kẻ làm thuốc giả không ngán ngại điều gì để bất chấp pháp luật và sinh mạng người bệnh.
Thuốc giả hiện chiếm đến 10% số lượng thuốc lưu hành trên toàn cầu. Cơ quan Quản lý thực phẩm - dược phẩm của Mỹ (FDA) thậm chí cho rằng ở các nước nghèo, số thuốc giả chiếm đến 25% lượng thuốc người bệnh đã dùng. Nhưng đáng sợ hơn chính là những tác hại về kinh tế và sức khỏe cộng đồng của nó. Những bệnh nhân nghèo, vốn đã ít tiền, không chỉ mất tiền vào túi bọn bất lương mà còn bị nguy hiểm đến tính mạng do căn bệnh không được chữa trị đúng đắn.
Nếu những thứ thuốc giả bằng bột mì hoặc thành phần độc hại nào đó giết chết người bệnh nhanh chóng thì những thứ thuốc giả kém phẩm chất hoặc không đủ định lượng sẽ tạo ra tình trạng kháng thuốc nguy hiểm. Cũng không ít trường hợp bị biến chứng gây dị tật vĩnh viễn do uống nhầm thuốc giả và để lại gánh nặng không chỉ cho gia đình người bệnh.
2. Cuộc chiến FDA chống lại các trang web bán thuốc giả
FDA hiện đang nỗ lực trong cuộc chiến chống lại các websites quảng cáo và rao bán một loại thuốc ngừa thai giả ăn khách hiện nay, đó tem dán ngừa thai. Cuộc điều tra đang tiếp tục để xác định 3 websites khả nghi. Cả 3 websites này đều liên kết với một website đã được phát hiện trước đây từng bán tem dán ngừa thai, nhưng lại không chứa hoạt chất tạo nên hiệu quả ngừa thai.
Tem dán ngừa thai: Một nhãn hiệu đang ăn khách
Rất nhiều phụ nữ đã than phiền về việc quên uống viên thuốc ngừa thai; Vì tuy đây là phương tiện ngừa thai hiệu quả nhưng vẫn mang tính bắt buộc mỗi ngày. Nhưng giờ đây, điểm bất tiện ấy đã được khắc phục bằng cách dùng thuốc dán trên da. Cơ chế tác dụng cũng giống như thuốc viên ngừa thai, nhưng chỉ cần dán 3 lần mỗi tháng và hoạt chất sẽ khuếch tán từ từ qua da.
Vào tháng 6/2000, Viện bào chế Mỹ Ortho-Mac Neil (công ty con của Johnson & Johnson) đã tung ra thử nghiệm 3 loại tem có kích thước 10, 15, 20 cm2. Nhưng chỉ có loại cuối cùng mới tạo ra hiệu quả tương tự như thuốc viên ngừa thai. Thuốc được FDA cho phép lưu hành từ tháng 11/2001 với tư cách là sản phẩm tem ngừa thai đầu tiên trên thế giới theo chỉ định của bác sĩ. Trong các thử nghiệm quốc tế, kết quả ngừa thai đạt đến 99% nếu sử dụng đúng, tức hiệu quả tương đương với thuốc viên ngừa thai.
Tem ngừa thai được phép lưu thông tại châu Âu từ tháng 9/2003 và chính thức tại Pháp vào ngày 3/2/2004 với tên gọi Evra. Tem sẽ phóng thích liên tục một hỗn hợp hoạt chất gồm progesteron và oestrogen kéo dài trong suốt một tuần. Tem có kích thước 4,5 x 4,5cm, dùng dán vào phần bụng dưới hoặc trên đùi. Với chu kỳ kinh nguyệt mỗi tháng, các phụ nữ sẽ chỉ cần thay tem vào một ngày cố định trong tuần (trong 3 tuần). Kể từ tuần thứ tư mỗi tháng thì không cần phải dán nữa. Việc hàng tuần thay tem sẽ giúp người dùng nhớ hơn so với việc uống thuốc viên mỗi ngày. Nghiên cứu trên 3.329 phụ nữ cho thấy việc dán tem được ưa chuộng hơn rất nhiều so với uống thuốc. Ngoài ra, sự phóng thích từ từ hoạt chất đã giúp giảm bớt những tác dụng phụ như nôn ói khi hàm lượng hormone trong cơ thể tăng cao hoặc giảm nhiều. Ngoài ra tem dán còn có lợi điểm là tính dung nạp cao, do hormone không đi qua gan nên không gây ảnh hưởng lên nồng độ các chất béo cũng như protein trong máu. Thuốc được đóng gói 3 tem/hộp để dùng trong một tháng.
Phát hiện các trang Website rao bán thuốc giả
Các websites mới tìm thấy là www.usarxstore.com, www.europeanrxpharmacy.com và www.generic.com. Các địa chỉ web nói trên đã bán thuốc với ngụ ý mập mờ rằng đây là những thuốc giống như các thuốc đã được FDA cho phép lưu hành trên thị trường, nhưng lại không ghi rõ nguồn gốc, tính hiệu quả và độ an toàn của nó. Với mục đích bảo vệ sức khỏe phụ nữ trên toàn thế giới, FDA đã hợp tác với tập đoàn các nhà cung cấp dịch vụ internet Hoa Kỳ tiến hành khóa các websites nói trên. Hành động này là bước tiếp theo việc FDA trước đây đã chống lại trang web www.rxpharmacy.ws rao bán các tem ngừa thai giả cùng những loại thuốc khác, ngụ ý mập mờ đã được FDA phê chuẩn lưu hành. Ðồng thời FDA khuyên người tiêu dùng cần xem xét kỹ các thuốc đã mua từ những trang web đang bị nghi ngờ về tính an toàn và hiệu quả. Kèm thông báo là hình ảnh các trang web với khuyến cáo: Những ai đã mua thuốc từ các websites này thì không nên sử dụng và cần liên hệ, thông báo ngay với các cơ sở y tế.
Tiến sĩ Mark B. McClellan, Ủy viên hội đồng thẩm định FDA cho biết: "Chúng tôi đang tiếp tục các nỗ lực để làm tất cả những gì có thể nhằm bảo vệ người tiêu dùng trước các loại thuốc giả và không an toàn do những websites bất hợp pháp cung cấp".
Tính nghiêm trọng của sự việc là có thể gây ra nhiều tai biến cũng như vỡ kế hoạch cho người sử dụng. Các tem dán tránh thai giả mạo được quảng cáo như là sản phẩm chính hiệu của Ortho Evra, thuốc dán thế hệ mới xuyên da (transdemal patches) được FDA cho phép lưu hành và do Viện Bào chế Ortho-McNeil Pharmaceutical, Inc sản xuất.
Người đặt mua thuốc qua mạng sẽ nhận được các thuốc giống như thuốc thật nhưng không chứa hoạt chất cần thiết nên vô tác dụng. Ðây là thuốc phải dùng theo chỉ định của bác sĩ nhưng thuốc giả gởi đến người mua lại đóng gói rất đơn giản, không có mã số xác định số lô sản xuất, hạn dùng cũng như các hướng dẫn cần thiết về hiệu quả và tính an toàn của thuốc. Các chi tiết để phân biệt tem thật, tem giả được hướng dẫn cụ thể trên website của FDA (http://www.fda.gov/bbs/topics/NEWS/2004/NEW01017.html), còn ảnh giúp phân biệt thật giả có thể tham khảo tại website http://www.fda.gov/bbs/topics/NEWS/2004/NEW01017.html.
Văn phòng điều tra tội phạm FDA đang tiếp tục làm việc với các cơ quan chức năng trong cuộc chiến chống lại các thuốc bất hợp pháp được bán qua mạng; Vì buôn bán thuốc giả hoặc giả mạo nhãn hiệu cũng là một trọng tội.
Cho đến nay, FDA chưa nhận được báo cáo về tình trạng mang thai hoặc các phản ứng phụ liên quan đến loại thuốc ngừa thai giả. Tuy nhiên nguồn gốc những sản phẩm này cùng sự an toàn của nó là một vấn đề cần hết sức lưu ý. Tốt nhất người dùng chỉ nên mua thuốc ở các nhà thuốc đã được cấp phép kinh doanh hợp lệ theo đúng những qui định chuyên môn; Không nên mua thuốc qua mạng internet từ những websites chưa rõ tính nghiêm túc trong vấn đề phân phối.
3. Thuốc trị sốt rét giả gia tăng tại Châu Á-Thái Bình Dương
Tình trạng thuốc trị sốt rét giả và kém chất lượng tăng cao tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương có thể khiến dịch bệnh này bùng phát trở lại. Nguyên nhân của tình trạng kháng thuốc sốt rét một phần là do sự xuất hiện của các loại thuốc giả và kém chất lượng. (ABC).
Bệnh sốt rét khiến hơn 1 triệu người chết hằng năm. Theo các nhà chức trách, do thuốc trị sốt rét giả và kém chất lượng dẫn đến tình trạng kháng thuốc lan rộng, số người chết có thể sẽ tăng cao, đặc biệt là ở khu vực Đông Nam Á và Thái Bình Dương. Giáo sư James McCathy, Viện Nghiên cứu Sức khỏe Queensland, cho biết số ca mắc bệnh sốt rét tại quần đảo Solomon, Vanuatu và nhiều vùng thuộc Papua New Guinea đã giảm mạnh do sử dụng thuốc hiệu quả. Một trong số đó là thuốc chống sốt rét Artemisinin.
Tuy nhiên, trong vòng 4-5 năm trở lại đây, có những báo cáo về tình trạng kháng thuốc sốt rét Artermisinin tại biên giới phía tây của Campuchia và tiếp tục lan rộng sang những khu vực khác. Nguyên nhân của tình trạng kháng thuốc này một phần là do sự xuất hiện của các loại thuốc giả và kém chất lượng. “Loại thuốc giả này có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của trẻ mắc bệnh sốt rét. Ngoài ra, thuốc trị sốt rét không đạt chất lượng do chứa ít hoạt chất trị sốt rét cũng gây nên tình trạng kháng thuốc”, Giáo sư Ric Price thuộc Viện Nghiên cứu Sức khỏe Manzies Darwin nói.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO, có đến 68% thuốc trị sốt rét ở các nước Lào, Việt Nam, Campuchia được phát hiện là giả và kém chất lượng. Trả lời về số liệu trên của WHO trên báo Tuổi trẻ, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng, Viện trưởng Viện Sốt rét, côn trùng và ký sinh trùng Trung Ương, cho rằng đây là con số trong báo cáo chung, còn Việt Nam hãn hữu mới phát hiện thuốc trị sốt rét giả. Theo ông Hùng, cách đây hơn bốn năm đã phát hiện thuốc trị sốt rét giả, vỏ hộp có in chữ Trung Quốc tại Quảng Trị. Còn lại hằng năm viện đều tổ chức giám sát tại các địa phương và chưa phát hiện thuốc giả trở lại. Ông Hùng cũng cho biết thuốc trị sốt rét sử dụng ở Việt Nam hầu như được sản xuất trong nước và Việt Nam rất chủ động trong sản xuất mặt hàng này.
Thế giới hiện có ba nơi sản xuất Artemisinin nhiều nhất là Trung Quốc, Việt Nam và Đông Phi. Artemisinin được tìm thấy nhiều nhất từ lá cây thanh hao hoa vàng. Riêng tại Việt Nam, loại cây này được trồng nhiều ở 4 tỉnh: Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh và Bắc Giang. Thông tin đưa ra tại Hội thảo quốc tế về Artemisinin điều trị sốt rét tổ chức vào đầu năm 2011 tại Hà Nội cho thấy việc Việt Nam sử dụng sớm thuốc Artemisinin cũng như sản xuất loại thuốc này trong nước đã góp phần quan trọng cho sự thành công của chương trình quốc gia về phòng chống sốt rét.
4. Cảnh báo về thuốc chống sốt rét giả
Thuốc chống sốt rét giả và chất lượng kém đang đe dọa những nỗ lực kiểm soát bệnh dịch này ở châu Phi và có thể khiến hàng triệu người gặp nguy hiểm. Thuốc giả có thể gây hại cho bệnh nhân và tăng cường khả năng kháng thuốc của các ký sinh trùng sốt rét, theo nghiên cứu được tổ chức Wellcome Trust tài trợ. Các tác giả đã công bố công trình nghiên cứu này trên tạp chí Malaria Journal.
Các nhà nghiên cứu đã kiểm tra các loại thuốc chống sốt rét giả và không đủ chuẩn được phát hiện bày bán ở 11 quốc gia châu Phi từ năm 2002-2010. Từ đó, nhóm nghiên cứu phát hiện một số thành phần của thuốc có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt khi trộn chúng với các loại thuốc khác mà bệnh nhân có thể sử dụng. Ký sinh trùng sốt rét có thể kháng thuốc sau một thời gian sử dụng và điều này từng xảy ra với các loại thuốc như chloroquine và mefloquine.
Các nhà khoa học tham gia công trình nghiên cứu này cảnh báo thuốc giả có thể gây ra những tác động tương tự với thuốc artemisinin, một trong những loại thuốc chống sốt rét hiệu quả nhất đang được sử dụng.
Các nhà khoa học cho biết một hàm lượng nhỏ các dẫn xuất của artemisinin đang được cho vào vài sản phẩm thuốc giả nhằm bảo đảm chúng có thể vượt qua các cuộc kiểm tra chất lượng của cơ quan chức năng. Tuy nhiên, với hàm lượng như hiện nay, các loại thuốc giả khó lòng vô hiệu hóa các ký sinh trùng sốt rét, thay vào đó có thể giúp chúng tăng cường kháng thuốc artemisinin, theo cảnh báo của các nhà khoa học.
5. Việt Nam đứng thứ hai về thuốc giả ở Đông Nam Á
Theo số liệu của Cảnh sát Quốc tế Interpol, Việt Nam đang là nước có mẫu thuốc giả lưu thông đứng thứ hai trong khu vực Đông Nam Á. Lào đang dẫn đầu với 447 mẫu, trong khi đó Campuchia phát hiện 271 mẫu, còn Thái Lan chỉ có 173 mẫu thuốc giả.
DS. Trần Thị Thanh Loan, thanh tra lĩnh vực dược phẩm - Sở Y tế TP.HCM, đã cảnh báo như trên tại hội thảo "Một số vấn đề về thuốc giả". Hội thảo do Sở Y tế TP.HCM tổ chức vào ngày 20/9, nhằm cập nhật thông tin cho các nhà sản xuất - phân phối và kinh doanh dược phẩm.
Việt Nam: Cảnh báo thuốc giả
Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization - WHO) thống kê, thuốc giả chiếm 7% - 15% ở các nước phát triển, và đến 25% thị trường dược phẩm ở các nước đang phát triển. Thuốc giả được vận chuyển lưu thông khắp nơi trên thế giới bằng nhiều con đường khác nhau, từ đường bộ, đường thủy, đường hàng không... cho đến mua bán qua internet. Theo báo cáo của Interpol, số lượng mẫu thuốc giả phát hiện tại Việt Nam rất cao (406 mẫu), đứng thứ hai - so với các nước trong khu vực Đông Nam Á. Lào là nước có mẫu thuốc giả cao nhất với 447 mẫu. Campuchia có 271 mẫu, còn Thái Lan là 173 mẫu."Interpol nhận định, tỷ lệ thuốc giả ở Việt Nam tuy có giảm nhưng có phần phức tạp do hiện nay thuốc giả được sản xuất bằng công nghệ cao, bao bì sản phẩm rất giống thuốc thật hoặc do hàng kém chất lượng từ nước ngoài đưa về Việt Nam sửa lại hạn dùng", DS. Thanh Loan cho biết.
Các mẫu thuốc giả được phát hiện chủ yếu là các loại thuốc kháng sinh (Ampicilline, Amoxicillin, Chloramphenicol 250mg, Erythromycin 250mg, Teracyclin...), các thuốc điều trị rối loạn cương (Viagra, Cialis...).
Còn tại TP.HCM, trong năm 2008, Sở Y tế TP.HCM đã chuyển 2 trường hợp thuốc giả sang cơ quan Cảnh sát Điều tra Công an TP.HCM, gồm 2 loại thuốc Ampicillin 500mg và Augmentin 625mg. Trong những năm qua, Sở Y tế TP.HCM đã phát hiện rất nhiều mặt hàng thuốc giả. Thuốc giả có thể là thuốc không có dược chất, không có tác dụng điều trị, như: Clamoxyl 250mg dạng gói và Clamoxyl 500mg dạng viên không có Amoxycilline, Ery enfants 250 dạng gói không có hoạt chất Erythromycine, dầu gió xanh con Ó không có mentol.... Đó là lĩnh vực tân dược, còn trong lĩnh vực đông dược, thuốc giả cũng vô cùng đa dạng. Lượng thuốc đông dược chiếm tỷ lệ cao trên thị trường dược phẩm.
Nguồn gốc thuốc đông dược được nhập lậu phần lớn từ Trung Quốc sang đường biên giới Lạng Sơn rồi tràn về TP.HCM theo các xe chuyên chở dược liệu, cùng có khi là hàng xách tay do khách du lịch mang về và bán lại cho các cửa hàng dược. Thuốc nhập lậu thậm chí còn dán nhãn phụ nhập khẩu giả. Mặt hàng "Phong thấp tê bại tán" giả nhãn hiệu của cơ sở sản xuất Tạ Uyên (địa chỉ 77B Lạc Long Quân, quận 11, TP.HCM), xuất hiện trên địa bàn tỉnh Bình Thuận. Nhưng, thực tế cơ sở Tạ Uyên này ngưng sản xuất từ năm 2002. Hiện nay, các cơ quan chức năng vẫn chưa điều tra được nơi sản xuất giả mặt hàng này.
"Điều đáng nói, nhiều cơ sở chẩn trị y học cổ truyền đã sử dụng một số mặt hàng nhái nhãn hiệu, hàng không có số đăng ký, hàng nhập lậu, kể cả bào chế một số mặt hàng, cao đơn hoàn tán để điều trị cho người bệnh khi chưa được Sở Y tế cho phép", DS. Thanh Loan báo cáo.
GPP: Giúp người tiêu dùng tự bảo vệ sức khỏe
Tính đến 6 tháng đầu năm 2008, Sở Y tế TP.HCM đã cấp phép cho hơn 5.800 cơ sở, bao gồm: 388 doanh nghiệp kinh doanh thuốc, 84 cơ sở bán buôn, 3.356 nhà thuốc, 460 đại lý bán thuốc của doanh nghiệp, hơn 300 cửa hàng bán lẻ thuốc y học cổ truyền - thuốc từ dược liệu, 105 cơ sở kinh doanh dược liệu chưa bào chế...
Trong khi đó, thanh tra dược của Sở Y tế chỉ có 4 dược sĩ có bằng đại học. 12/24 quận, huyện có thanh tra trong lĩnh vực dược có bằng đại học. "Nếu chỉ căn cứ vào những gì mà ngành y tế thành phố phát hiện và xử lý, nhiều người có thể cảm thấy yên tâm vì số lượng thuốc giả không nhiều. Tuy nhiên, một trong những nguyên nhân dẫn đến việc này là do không đủ nhân lực và điều kiện để phát hiện. Hơn thế nữa, trong thời gian qua, sau khi đi kiểm tra, thanh tra y tế phát hiện rất nhiều nơi kinh doanh dược phẩm không có hóa đơn chứng từ", PSG. TS. Phạm Khánh Phong Lan - Phó Giám đốc Sở Y tế TP.HCM nói.
Việc phát hiện thuốc giả gặp nhiều khó khăn, vì thuốc giả ngày càng sản xuất tinh vi, mẫu mã bao bì giống thuốc thật. Hơn thế nữa, việc kinh doanh, sản xuất thuốc giả phần lớn được phát hiện ở những nơi không do Sở Y tế cấp phép, trong khi chức năng của ngành y tế chỉ dùng lại ở việc tiến hành kiểm tra, thanh tra tại các nhà thuốc, đại lý thuốc do Sở Y tế cấp phép. Chính vì vậy, tiêu chuẩn hóa các nhà thuốc theo "Thực hành nhà thuốc tốt - Good Pharmacy Practices GPP" có thể giúp kiểm soát được nguồn thuốc đầu vào và chất lượng thuốc.Tuy chỉ mới chỉ một phần nhỏ, nhưng trên địa bàn thành phố đã có 63 nhà thuốc đạt chuẩn GPP, trong đó 19 nhà thuốc bệnh viện. TS. Phong Lan khẳng định, 95 - 97% thuốc tại các nhà thuốc bệnh viện có nguồn gốc rõ ràng. Giá thuốc đầu vào tại các nơi này đang được kiểm soát một cách chặt chẽ.