Theo một phân tích mới đây chuẩn bị cho cuộc gặp vào trung tuần tháng Tư này của các nhà lãnh đạo và chuyên gia y tế toàn cầu về sức khỏe bà mẹ, trẻ em cho biết hàng triệu trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và phụ nữ được cứu sống mỗi năm nhờ vào các liệu pháp và kỹ thuật y học mới. Cuộc gặp tới đây của các nhà lãnh đạo sẽ tập trung vào vấn đề phát triển và lập kế hoạch hành động để đẩy mạnh công tác này.
Mặc dù có nhiều dấu hiệu rất khả quan trong nhiều thập kỷ qua nhưng trong báo cáo phân tích mới này cho thấy mỗi năm vẫn có thêm khoảng 350 đến 500 nghìn phụ nữ tử vong, 3,6 triệu trẻ sơ sinh không thể sống qua tháng đầu tiên và thêm vào đó là khoảng 5,2 triệu trẻ nhỏ chết trước 5 tuổi.
Điều này cho thấy quá trình cải thiện công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em vẫn còn khá chậm chạp và còn nhiều hạn chế tại phần lớn các nước ở khu vực Tiểu vùng Sahara và Nam Á nơi mà ước tính có đến 32% số bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bị chết do các vấn đề về chăm sóc y tế.
Số liệu mới này là báo cáo của các thành viên của Tổ chức Countdown to 2015 - nhóm các nhà khoa học và luật sư toàn cầu được thành lập vào năm 2005 với mục đích hỗ trợ, thúc đẩy sự phát triển của công tác chăm sóc y tế bà mẹ, trẻ em trên toàn thế giới. Bên cạnh đó, báo cáo phân tích này cũng được sự giúp đỡ của Chương trình Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ được thành lập bởi 189 quốc gia thành viên của Liên Hợp quốc vào năm 2000. Countdowns tập trung vào 68 quốc gia, hầu hết là ở châu Phi và các nước nghèo nhất trên thế giới nơi tổng cộng có đến 92% số ca tử vong của bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ-trẻ em còn lạc hậu
Trong khi nhiều công cuộc phát triển tốt đang hướng tới cuộc gặp của Chương trình Mục tiêu Phát triển Thiên Niên kỷ thì hai vần đề rất được quan tâm là sức khỏe bà mẹ và sự sống của trẻ em vẫn còn bị xem nhẹ và luôn đứng đằng sau tất cả.
”Chúng ta biết điều gì gây ra những cái chết và nên làm gì để ngăn chặn chúng, chúng ta hoàn toàn có thể làm tốt được”, bà Jennifer Bryce, bác sỹ Nhi khoa thuộc Viện Y học Johns Hopkins và là thành viên của nhóm Countdown nói.
Theo Quỹ Nhi đồng Liên Hợp quốc (UNICEF), đã có 135 quốc gia có tỷ lệ tử vong ở trẻ em dưới 40/1.000 ca sinh nở hoặc có tỷ lệ giảm khá rõ rệt đủ để đạt được mục tiêu giảm 2/3 số ca tử vong ở trẻ nhỏ vào năm 2015. Cũng theo tổ chức này, hiện tại có đến 39 quốc gia khó có khả năng đạt được mục tiêu này và 18 quốc gia đang trong tình trạng báo động về tử vong ở trẻ nhỏ.
Cần có sự phối hợp trong các hoạt động
”Không nên giải quyết riêng lẻ từng vấn đề một”, tiến sỹ Zulfiqar Bhutta thuộc trường Đại học Aga Khan University, Pakistan nói. “Điều cần thiết là các vấn đề cho phát triển hệ thống y tế chăm sóc bà mẹ-trẻ em phải được tiến hành song song với nhau, gắn kết với nhau thành một khối thống nhất, bao gồm các kế hoạch xây dựng-phát triển kinh tế gia đình, nuôi con bằng sữa mẹ, rửa tay sạch, kỹ năng chăm sóc y tế trong sinh sản và tiêm chủng cho trẻ… Có nhiều phương pháp rất hiệu quả trong việc bảo vệ sự sống bà mẹ-trẻ em và việc sử dụng các nguồn lực có sẵn của mỗi quốc gia là ưu tiên hàng đầu để có thể tạo nên một sự thay đổi lớn trong thời gian ngắn nhất.”
Ông Bhutta cũng cho biết thêm, bên cạnh các điều đó và ngay cả khi tăng thêm các nguồn hỗ trợ về tài chính thì chúng ta cũng cần các nhà lãnh đạo tại mỗi quốc gia bảo đảm rằng những hành động và việc làm cụ thể phải luôn được tiến hành và chắc chắn mang lại thành công.
Các số liệu mới này cho thấy rõ tại sao những cái chết của bà mẹ-trẻ em vẫn xảy ra và làm thế nào để giảm được tình trạng này với phương thức điều hành và sự hỗ trợ tài chính từ các tổ chức nhân đạo cộng với ngân sách cho y tế ở các quốc gia nghèo nhất được tăng lên.
Sốt rét, HIV/AIDS và công tác tiêm chủng đã nhận được nhiều sự hỗ trợ to lớn từ các tổ chức quốc tế uy tín, bao gồm các loại dược phẩm đặc hiệu và trang thiết bị chẩn đoán, điều trị… nhưng ngược lại sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ vẫn còn là mối quan tâm lớn và chưa nhận được nhiều sự quan tâm đúng mức.
Trong số các nguyên nhân thì văn hóa và chế độ xã hội đóng vai trò then chốt hơn cả. Nhiều thai nhi và bà mẹ bị tử vong ở tại nhà, nhiều trong số này không được thống kê hết. Những cái chết như vậy đối với một số vùng trên thế giới là chuyện bình thường, được mặc nhiên chấp nhận trong cuộc sống hằng ngày, hơn nữa các giấy tờ chứng sinh, chứng tử không được phổ biến và coi trọng. Điều này giải thích tại sao số liệu cập nhật thống kê thường xuyên bị thiếu hụt.
 |
Trẻ được sinh ra khỏe mạnh là một trong những mục tiêu y tế của toàn cầu |
Hãy cứu sống các em nhỏ
”Nhiều người trong chúng ta đã không nhận thức rõ vấn đề tử vong ở trẻ em nói chung và trẻ sơ sinh nói riêng“, tiến sỹ Joy Lawn, một thành viên của Countdown to 2015 nói. “Không cần phải có các phương pháp và kỹ thuật cao nhưng vẫn có thể bảo vệ sự sống của hơn 3 triệu trẻ sơ sinh mỗi năm nhờ vào các can thiệp y tế đơn giản. Ví dụ như cắt dây rốn bằng dụng cụ được vô trùng, có các loại thuốc chống nhiễm khuẩn…”
Trong một báo cáo của Tổ chức Countdown to 2015 sẽ được công bố chính thức vào tháng 6 này bước đầu cho thấy các kế hoạch, hành động sẽ tập trung vào các thiếu xót và dồn toàn lực cho các nhu cầu cần thiết nhất của một số khu vực đang phát triển.
”Khi sự tập trung và các nguồn lực được cải thiện thì chắc chắn chúng ta sẽ thu được kết quả tốt”, tiến sỹ Mickey Chopra, trưởng bộ phận y tế của UNICEF và là một thành viên của nhóm Countdown nhận định. “Chẳng hạn như tiêm chủng, chương trình uống vitamin A và ngủ màn, nuôi con bằng sữa mẹ, điều trị HIV/AIDS… là cách tốt hơn cả để nhiều quốc gia cải thiện tình hình sức khỏe bà mẹ-trẻ em bởi các nguồn lực sẽ được trực tiếp đến các nơi này.”
 |
( ảnh sưu tầm chỉ mang tính
minh họa) |
Điều quan trọng là phải tạo ra được một môi trường an toàn cho các bà mẹ và trẻ sơ sinh dựa trên các quyền của phụ nữ, và phải đảm bảo quyền được làm mẹ của các phụ nữ. Trẻ sơ sinh và trẻ em nhỏ cần có các chương trình sức khỏe ngay từ lúc chào đời để có thể tồn tại, tăng trưởng và phát triển. Ví dụ như, nếu các bà mẹ đến khám tại các cơ sở y tế có đội ngũ nhân viên y tế hoặc có các nữ hộ sinh được huấn luyện tốt và đầy đủ trang thiết bị cơ bản thì ước tính có khoảng 50% các bà mẹ và trẻ sơ sinh được cứu sống. Nếu chất lượng chăm sóc thai sản tốt thì điều này có nghĩa 2/3 số ca sinh nở sẽ an toàn và bảo đảm được sức khỏe của mẹ và con.
Từ năm 2003 đến 2007, số lượng kinh phí đóng góp từ các quốc gia cho công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ đã tăng lên đến 100%, khoảng 4 tỷ USD/năm. Tuy nhiên, ngân sách này cần phải tăng lên đến 20 tỷ USD mỗi năm trong khoảng thời gian từ 2011 đến 2015, nó bao gồm cả các chương trình cho sức khỏe bà mẹ-trẻ em và cải thiện hệ thống y tế cơ sở.
”Mặc dù sự hỗ trợ bên ngoài là cần thiết nhưng chính ngân sách của mỗi quốc gia mới là điều quan trọng”, ông Peter Berman thuộc Ngân hàng Thế giới (WB) nói.
Theo những đánh giá mới đây, nếu các quỹ hỗ trợ vào năm 2015 đạt đến các con số mong muốn thì nhiều hoạt động sẽ được hoàn thành như sau:
- Cải thiện và nâng cao trình độ nhận thực về sức khỏe sinh sản cho 50 triệu gia đình trẻ.
- Khoảng 234 triệu ca sinh nở sẽ được bảo đảm an toàn với việc cung cấp các gói dịch vụ chất lượng cho cả hai phương thức sinh thường và phức tạp.
- Đảm bảo các điều kiện chăm sóc tốt cho 276 triệu phụ nữ đang trong thai kỳ.
- Đảm bảo các điều kiện chăm sóc tốt cho 234 triệu phụ nữ sau khi sinh và cũng chừng đó số trẻ sơ sinh.
- Điều trị đặc hiệu cho 164 triệu trẻ em mắc viêm phổi.
Các kết quả đạt được vào năm 2015 có thể sẽ rất lớn với tỷ lệ người được cứu sống lên đến 1 triệu phụ nữ, 4,5 triệu trẻ sơ sinh và 6,5 triệu trẻ em ở độ tuổi từ 1 đến 5.
Tại sao tỷ lệ chết cao
Bên cạnh đói nghèo, các số liệu phân tích mới cho thấy còn có những nguyên nhân khác làm tiếp tục gia tăng tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và trẻ sơ sinh.
Hầu hết số trẻ sơ sinh tử vong là do các điều kiện chăm sóc y tế yếu kém tại các nước có thu nhập thấp như: đa nhiễm trùng, biến chứng khi sinh, trẻ sinh non và thiếu các điều kiện chăm sóc tối thiểu…
Phụ nữ băng huyết sau sinh, đa nhiễm trùng, rối loạn huyết áp, sẩy thai… Tại một số quốc gia, HIV/AIDS và sốt rét cũng là 2 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong cho các bà mẹ trong thời kỳ này.
Nhiều trường hợp tử vong trong số đó lẽ ra đã có thể được ngăn chặn với một chương trình y tế chất lượng bao gồm công tác chăm sóc thai phụ, giữ vệ sinh tốt cho bà mẹ và trẻ sơ sinh.
Tại một số vùng miền trên thế giới, các luật lệ và tập tục truyền thống cũng là mối đe dọa đối với nhiều gia đình. Một vài khu vực của châu Á, việc sinh đẻ là một điều gì đó không được tốt và phụ nữ phải sinh con trong các chuồng gia súc, đây cũng là nơi họ phải trải qua một tháng đầu. Dây rốn không được cắt và xử lý vô trùng dẫn đến trẻ bị nhiễm khuẩn. “Các hủ tục lạc hậu tồn tại dai dẳng rất khó xóa bỏ là lý do của nhiều vấn đề tiêu cực. Nhiều gia đình biết các sản phụ và trẻ sinh ra sẽ chết nhưng họ đành chấp nhận như vậy”, tiến sĩ Lawn nói. “Nhưng điều đó không có nghĩa họ không quan tâm, đám tang vẫn diễn ra và thường được dấu kín.”
”Nhiều quốc gia sẽ không thể đạt được các mục tiêu trừ khi họ dành ưu tiên cho các can thiệp bảo vệ sự sống những người đang cần điều này nhất”, tiến sỹ Bhutta nói.
Một rào cản lớn khác là kỹ năng chuyên môn của đội ngũ nhân viên y tế tại nhiều nơi trên thế giới còn khá yếu kém và thiếu hụt. Cách tốt nhất để bù đắp là tăng cường các lớp tập huấn nâng cao tay nghề cho số nhân viên y tế hiện tại.
Các chương trình can thiệp
Số liệu phân tích mới cho thấy việc sử dụng các gói can thiệp đặc biệt và nếu những gói can thiệp này được tăng cường hơn nữa thì sẽ ngăn chặn và làm giảm những cái chết có thể phòng tránh được.
 |
Nuôi con bằng sữa mẹ vừa là biểu hiện của tình mẫu tử thiêng liêng, vừa là cách
nuôi con khoa học nhất |
Các gói này tạo nên sự hiệu quả cho hệ thống y tế cơ sở và đây chắc chắn là những gì mà các sản phụ cần để có được những ca sinh nở an toàn, những đứa trẻ sinh ra được khỏe mạnh.
Gói can thiệp này bao gồm:
- Kết hợp với các kế hoạch của gia đình.
- Kỹ năng chăm sóc sức khỏe sinh sản.
- Nâng cao kỹ thuật sản khoa cho nhân viên y tế cơ sở
- Chăm sóc trước và sau khi sinh.
- Nuôi con bằng sữa mẹ.
- Dự phòng và điều trị tiêu chảy, viêm phổi và sốt rét.
Đảm bảo rằng các dịch vụ này luôn có sẵn, đáp ứng đầy đủ cho nhu cầu sức khỏe của phụ nữ và trẻ em, đặc biệt trẻ em nhỏ và trẻ sơ sinh nhằm làm cho các quốc gia tiến gần hơn đến các mục tiêu 4 và 5 của Chương trình Mục tiêu Thiên Niên kỷ.
Các cơ hội đã bị bỏ lở
Mặc dù các hoạt động vẫn đang hướng đến các mục tiêu đề ra, tuy nhiên nhiều thách thức và khó khăn vẫn còn đang ở phía trước.
Ví dụ như, theo phân tích, trong khi các biện pháp kế hoạch hóa gia đình ngày càng được phát triển và nhân rộng thì ước tính có đến 26% số phụ nữ tại các nước phát triển muốn trì hoãn hoặc không muốn sinh nữa lại không dùng đến các biện pháp tránh thai đã có. Việc có thai ngoài ý muốn đã góp phần làm tăng tỷ lệ tử vong vì các nguyên nhân và làm xấu đi tình trạng sức khỏe của người mẹ và đứa trẻ
Trong lúc tỷ lệ phụ nữ sinh nở tại các cơ sở y tế với đội ngũ nhân viên y tế nhiều kinh nghiệm hoặc các bà đỡ được huấn luyện đầy đủ lên đến 60% nhưng 40% còn lại không được như vậy, chủ yếu là tại một số quốc gia thuộc châu Phi và châu Á. Uớc tính hằng năm tại các quốc gia này có khoảng 60 triệu trẻ ra đời mà không nhận được sự quan tâm y tế như mong muốn.
Và mặc dù tại các quốc gia nghèo nhất có khoảng 70% phụ nữ được khám thai ít nhất 1 lần trước khi sinh nhưng chất lượng chăm sóc thai sản nói chung vẫn chưa được đầy đủ. Ví dụ, nhiều sản phụ đã không được làm các xét nghiệm huyết học hoặc HIV và nếu họ bị nhiễm loại virus này thì cũng không có thuốc dùng cho ngăn chặn lây truyền HIV từ mẹ sang con.
”Nhiều cơ hội sống sót và phát triển đã bị bỏ lỡ”, Cesar Victora, một thành viên của nhóm Countdown to 2015 đến từ Brazil nói. “Các dịch vụ thai sản cần thiết phải cung cấp cho mọi phụ nữ. Tuy nhiên với điều kiện hiện nay tại một số vùng, không nhất thiết cung cấp hết tất cả cho mọi người mà cần chọn lọc điều gì là quan trọng nhất ở mỗi người.”
Các mục tiêu hoàn toàn có thể đạt được ngay tại những quốc gia nghèo nhất
19 trong số 68 quốc gia có tỷ lệ tử vong cao ở bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em đang dần cải thiện tình hình, và những gì đã trải qua ở một số nước như vậy cho thấy mọi chuyện có thể được thay đổi, thậm chí ngay tại các nước nghèo và kém phát triển nhất.
Tại Ấn Độ, Hiệp hội Bảo vệ Phụ nữ được thành lập vào tháng 4/2005 theo sự chỉ đạo của chính phủ nước này. Mục đích của Hội là làm giảm tỷ lệ tử vong ở người mẹ và trẻ sơ sinh bằng các giải pháp và chương trình như tăng cường kỹ năng hộ sinh và chăm sóc mẹ và bé, hỗ trợ kinh phí cho sản phụ gặp khó khăn về kinh tế…
Các số liệu thống kê cho thấy, ngay trong năm 2005 đã có 700 nghìn phụ nữ được hưởng lợi từ những chương trình của Hội và năm 2008 con số này đã tăng lên hơn 8 triệu. Theo ước đoán với tình hình như hiện nay thì sẽ có nhiều phụ nữ hơn nữa được nhận các giá trị lợi ích trong vài năm tới. Chính phủ Ấn cũng đã nhận thấy rằng đã đến lúc cần quan tâm hơn nữa đến các vấn đề như vậy để cải thiện tình hình và đạt được những mục tiêu đề ra trong Chương trình Mục tiêu Thiên Niên kỷ.
Nepal - một quốc gia nhỏ bé ở châu Á đã sử dụng các số liệu về nguyên nhân gây tử vong trong sản khoa để thiết lập nên các chương trình để hạn chế và làm giảm những cái chết của trẻ em và phụ nữ trong khi sinh nở. Bên cạnh đó, quốc gia này còn tạo ra những chương trình hành động khác như chương trình điều trị viêm phổi cho trẻ em, phát triển kinh tế gia đình và chương trình chăm sóc trẻ sơ sinh. Các nỗ lực này của chính phủ Nepal đòi hỏi phải bổ sung thêm nhiều nguồn nhân lực và đào tạo, nâng cao chất lượng cho đội ngũ y tế có sẵn ở địa phương.
Malawi, quốc gia có mức thu nhập thấp của thế giới với hiện tại chỉ có rất ít bác sỹ nhi khoa đã tuyên bố phát động những chương trình nhằm đảm bảo cho sự sống của trẻ em tại nước này. Bộ Y tế của Malawi đã nhận ra những nguyên nhân chính dẫn đến những cái chết cho trẻ em là bệnh viêm phổi, tiêu chảy, sốt rét, HIV và các vấn đề xấu gặp phải ở trẻ sơ sinh. Các chương trình quốc gia đã được lập với các gói chăm sóc y tế hữu ích như tiêm chủng, phòng chống sốt rét, ngăn ngừa lây nhiễm HIV từ mẹ sang con, cải thiện môi trường và nguồn nước… Mặc dù với các nỗ lực như vậy nhưng tiêu chảy, viêm phổi và việc chăm sóc bà mẹ và trẻ em vẫn còn là một vấn đề to lớn ở quốc gia này.
Sự thành công ở Brazil trong việc giảm tỷ lệ tử vong ở mức 4,8% mỗi năm từ 1990 của trẻ em dưới 5 tuổi là một điều khích lệ cho công tác chăm sóc sức khỏe nói chung và trẻ em nói riêng. Một kết quả khác của các chương trình trong 20 năm qua là tất cả các trạm y tế đã được lập ở mọi khu vực hành chính từ trung ương đến địa phương, mọi người đều được khám bệnh miễn phí tại các trạm y tế, và ngay cả những phụ nữ nghèo nhất giờ đây khi sinh nở cũng được chăm sóc với đội ngũ nhân viên y tế đầy kinh nghiệm.
”Chúng tôi biết rằng vấn đề toàn cầu này có thể được giải quyết, thậm chí ngay tại một quốc gia nghèo khó nhất”, tiến sỹ Bustreo nói. “Chúng ta hãy nhìn vào Malawi, Nepal hay Brazil để tạo thêm nhiều động lực để có thể bảo vệ và cứu sống nhiều hơn nữa trẻ em và phụ nữ”.