Ngày 17/12/2014. CNN - Dịch bệnh suy nhược cơ thể càn quét châu Mỹ (The debilitating outbreak sweeping the Americas). Tên của nó nghĩa là “khom lưng đau đớn” (bending over in pain), không có liệu pháp chữa trị hoặc vắc-xin phòng chống, các triệu chứng của nó tương tự như sốt xuất huyết và đã gây nhiễm cho hơn 1 triệu người, trong số đó 155 người đã tử vong kể từ khi bệnh lan truyền tới châu Mỹ một năm trước.
Vi-rút Chikungunya do muỗi truyền từ lâu đã được chẩn đoán ở những du khách trở về từ các nước châu Á và châu Phi, nơi căn bệnh này diễn ra phổ biến nhưng vào tháng 12/2013 những người đầu tiên bị nhiễm bệnh này do muỗi địa phương đến khu vực này đã được báo cáo ở hòn đảo Saint Martin vùng Ca-ri-bê.
 |
| Các dấu hiệu sự sống (Vital Signs) là một chương trình hàng tháng mang đến cho người xem các câu chuyện y tế từ trên khắp thế giới. |
Các quan chức y tế cho biết đây là đợt dịch đầu tiên của căn bệnh suy nhược cơ thể ở Tây Bán cầu, tất cả các quốc gia Trung Mỹ hiện đã báo cáo sự lây truyền tại chỗ của Chikungunya [Phát âm là chik-un-goon-ya] và Hoa Kỳ đã xác nhận 11 ca nhiễm tại chỗ trong năm nay từ ngày 12/12/2014, tất cả đều ở bang Florida, ngoài ra còn có 1.900 ca bệnh ngoại nhập trên khắp Hoa Kỳ ở đối tượng du khách trở về nhà.
Erin Staples từ Trung tâm Phòng chống và Kiểm soát Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết: “Không phải mãi tới tận năm 2013 thì một khách du lịch mới không may gây ra sự lây truyền tại chỗ Chikungunya”, ám chỉ những người nhiễm bệnh tại Saint Martin, những người nhiễm bệnh mang vi-rút trong dòng máu của họ; sau đó nó có thể truyền sang muỗi khi muỗi đốt người, và khiến chúng mang mầm bệnh, từ đó lây lan nhanh chóng và không có dấu hiệu dừng lại vì có các điều kiện sinh thái hoàn hảo cho dịch bệnh phát triển. Staples, một nhà dịch tễ học y tế cho biết: “Chúng ta đã biết nó sẽ lây lan”, câu hỏi lớn đang làm các quan chức bối rối đó là: Tại sao lại là bây giờ?
 |
| Phân bố toàn cầu của vi rút Chikungunya |
Hai loài muỗi ưa nhiệt độ của Trung và Nam Mỹ mang vi-rút Chikungunya, những loài Aedes aegypti và Aedes albopictus cũng mang vi-rút gây ra sốt xuất huyết. Staples cho biết: “Căn cứ vào mức độ của sốt xuất huyết trong khu vực chúng tôi biết được có thể có mức độ Chikungunya tương tự cả hai căn bệnh đều gây ra đau và viêm khớp, đau đầu, phát ban và sốt, và có thể dẫn đến tử vong ở những trường hợp hiếm” nhưng căn bệnh nhiệt đới này với cái tên kỳ lạ (có nguồn gốc từ thổ ngữ của người Makonde châu Phi) gây ra đau và viêm khớp dữ dội hơn, đối với một vài người cơn đau có thể kéo dài hàng tháng hoặc hàng năm trời, gây thêm sự căng thẳng tâm lý. Tình trạng thiếu khả năng miễn dịch ở những người sống ở châu Mỹ cung cấp một cái lều trống cho Chikungunya lây lan khắp dân chúng trong năm nay, theo Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO), kể từ ngày 12/12/2014, ngoài 155 người đã tử vong hơn 1,03 triệu người đã bị nhiễm bệnh. BS. Erin Staples, CDC: “Chúng ta có rất ít hoặc không có khả năng miễn dịch vì mọi người chưa từng thấy Chunkungunya trước đây”. Staples cho biết: “Chúng ta đã thấy sự tăng vọt lớn nhất là sau khi nó lây lan tới các quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha trong khu vực” để án chỉ hệ thống y tế và cơ sở hạ tầng yếu kém của các nước như là Cộng hòa Đô-mi-ni-ca-na, quốc gia đã báo cáo hơn 520.000 ca bệnh-hơn một nửa trong tổng số dịch bệnh và 5% dân số của quốc đảo này, khi các quốc gia Nam Mỹ đang gần tới mùa hè thì số các ca bệnh ở đó được dự đoán sẽ tăng lên vì loài muỗi phát triển mạnh khi có nhiệt. Staples nói: “Brazil, Peru, Paraguay đang bước vào các tháng mùa hè và báo cáo về sự lây lan tại chỗ đầu tiên tại nước mình”, đã có hơn 2.000 người đã nhiễm bệnh tại Brazil.
Có nguyên nhân để lo ngại không? (Is there cause for concern?)
Vì mắc Chikungunya hiếm khi gây tử vong nên vấn đề được các quan chức quan tâm nhiều nhất là gánh nặng lên các dịch vụ y tế và tác động của các triệu chứng suy nhược lên nền kinh tế. TS. Pilar Ramon-Pardo, cố vấn khu vực của PAHO, văn phòng khu vực của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết: “Số lượng ca bệnh cao có thể làm quá tải các dịch vụ y tế”. Thời gian gần đây, công tác giám sát Chikungunya không là một phần của giám sát thường quy tại khu vực, bà cho biết: “Các bác sĩ phải sẵn sàng cho việc chẩn đoán”, theo Ramon-Pardo khoảng 20% tới 30% số ca bệnh được dự đoán trở thành mãn tính với các triệu chứng như viêm khớp và các biểu hiện thấp khớp khác dẫn đến tàn tật về thể chất. Ảnh hưởng lâu dài hơn nữa là về tâm lý vì mọi người trở nên ngày càng chán nản và mệt mỏi, bà cho rằng tất cả điều này có thể dẫn đến tình trạng lỡ việc và bỏ buổi học trên lớp, ảnh hưởng tới các nền kinh tế địa phương.
Nó vẫn ở đây? (Is it here to stay?)
Khí hậu ấm áp của khu vực này tạo điều kiện cho các mức độ Chikungunya được duy trì trong nhiều năm tới, cũng giống như sốt xuất huyết nhưng những khu vực đáng lo ngại nhất là những vùng nhiệt đới. BS. Pilar Ramon-Pardo, PAHO: “Số lượng ca bệnh cao có thể làm quá tải các dịch vụ y tế, những khu vực có khí hậu thuận lợi quanh năm cho muỗi là những khu vực có nguy cơ cao nhất”, theo TS. Laith Yakob từ Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới Luân Đôn (London School of Hygiene and Tropical Medicine) thì hiện nay trường đang giám sát sự lây lan của dịch bệnh. Trong khi khí hậu và các loài muỗi đã hiện diện từ lâu, Ramon-Pardo nói rằng: “Chúng tôi không biết tại sao điều này lại xảy ra vào lúc này”. Bà cho biết: “sự toàn cầu hóa dường như là nguyên nhân, với tình trạng di dân gia tăng từ một nước này sang nước khác, điều này tạo nhiều cơ hội hơn cho các loài muỗi địa phương đốt những người bị nhiễm bệnh”. Staples từ CDC nói rằng bà đang tạm thời thoải mái với những con số ở Hoa Kỳ: “Chúng ta đang chuyển sang mùa thu và đông, nên có thể thấy hoạt động này sẽ giảm bớt”, nhiệt độ lạnh sẽ giảm tỷ lệ sống sót của muỗi. Sự lây lan nhanh chóng của Chikungunya trong năm nay cũng giúp làm tối thiểu hóa những ca nhiễm trong tương lai. Staples cho biết: “Chikungunya sẽ đi qua một khu vực khá nhanh chóng và tạo nên một mức độ dân số miễn dịch mà sẽ giúp giảm nhẹ các đợt bùng phát dịch lớn. Không giống sốt xuất huyết, nhiễm Chikungunya có thể dẫn tới việc miễn dịch suốt đời”. Tuy nhiên, giống với nhiều bệnh lây nhiễm khác, Chikungunya vẫn âm thầm tồn tại thông qua các loài động vật có khả năng mang vi-rút trong dòng máu của chúng và hoạt động như cái được gọi là ổ chứa mầm bệnh (acting as so-called reservoirs of the disease). Ramon-Pardo cho biết: “Tại châu Á và châu Phi có một vòng tuần hoàn lây nhiễm (transmission cycle) ở những động vật có vú nhỏ và các loài khỉ”, nghĩa là những động vật này duy trì vi-rút hiện diện ở trong quần thể, “Tại châu Mỹ thì … chúng tôi chưa rõ”, những từ “Chúng tôi không biết” vang vọng khắp cộng đồng các nhà khoa học và các quan chức chính phủ cố gắng khống chế dịch bệnh. Nguy cơ lây lan trong tương lai, mức độ miễn dịch trong tương lai, nguy cơ từ các ổ chứa mầm bệnh động vật, tại sao điều này chỉ xảy ra thời điểm này, và tác động kinh tế chung… tất cả vẫn còn bỏ ngỏ. Yakob nói: “Các mô hình toán học đang được xây dựng bởi vô số các nhóm nghiên cứu trên toàn thế giới nhằm nâng cao độ tin cậy đối với những dự đoán lây lan trong tương lai”, nhóm của ông Yakob cũng hiện đang lập mô hình căn bệnh này, trong khi họ làm việc các nỗ lực kiểm soát vẫn tiếp tục.
Đưa nó vào tầm kiểm soát (Getting it under control)
Khi đi vào công tác kiểm soát Chikungunya, có hai chiến lược chính giảm thiểu khả năng bị muỗi đốt và loại bỏ những con muỗi đã từng đốt mồi, phòng ngừa là vấn đề ưu tiên. BS. Erin Staples, CDC: “Có rất nhiều câu hỏi, chỉ có thời gian mới trả lời được”. Không giống với những con muỗi gây bệnh sốt rét đốt mồi vào ban đêm, những loài gây ra Chikungunya đốt mồi vào bất kỳ lúc nào ngày hay đêm, những người sống ở những khu vực bị ảnh hưởng được yêu cầu dùng thuốc xua muỗi, ngủ dưới màn và mặc quần áo dài để tránh bị muỗi đốt; những môi trường trong nhà và có điều hòa nhiệt độ của người dân sống ở Hoa Kỳ đồng nghĩa với việc số ca mắc ở đấy có khả năng vẫn mức thấp nhưng công tác phòng chống muỗi mới là trung tâm của tất cả, việc phun xịt quy mô lớn thuốc diệt muỗi và loại bỏ bất kỳ nguồn nước đọng nào có thể cho muỗi đẻ trứng đang được tiến hành trên khắp các châu lục. Theo Staples từ CDC, Florida cho biết đã cực kỳ năng nổ tiến hành các biện pháp phòng chống của mình: “Chúng tôi chỉ có 11 ca nhờ các biện pháp chủ động này”. Đến giờ, phòng ngừa là điều tốt nhất họ có thể làm trong khi các quan chức chờ đợi và xem dịch bệnh có kết quả như thế nào. Staples cho biết: “Hiện vẫn chưa có vắc-xin hay thuốc kháng vi-rút tốt nào, vì vậy chúng tôi đang cố gắng kiểm soát sự lây lan của căn bệnh, có rất nhiều câu hỏi nhưng chỉ thời gian mới trả lời được điều mà chúng ta sẽ thấy đối với Chikungunya trong tương lai”.