Sốt rét và sốt xuất huyết có mặt và lưu hành phần lớn các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tử vong hằng năm do 2 bệnh này gây ra lên đến hàng triệu ca, Tổ chức Y tế thế giới xem chúng như là một gánh nặng của toàn xã hội.
Theo tin từ Bộ Y tế, tình hình dịch bệnh trong cả nước về sốt rét lẫn sốt xuất huyết đều có sự thay đổi đáng kể. Theo Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh, trong năm nay, vùng đồng bằng sông Cửu Long số ca sốt xuất huyết tăng gấp nhiều lần so với cùng kỳ năm trước.Nằm trong vùng nhiệt đới với thời tiết và khí hậu rất thích hợp cho sự phát triển của Anopheles minimus và Anopheles dirus (vật chủ chính truyền bệnh sốt rét) và muỗi Aedes Aegypti (trung gian truyền bệnh sốt Dengue và sốt xuất huyết-DHF) ở nhiệt độ 25-32 0C.Việt Nam không thể nằm ngoài vòng bệnh truyền nhiễm đó, nhất là hai căn bệnh này. Song một trong những yếu tố làm thay đổi hiện tượng thời tiết và khí hậu nước ta để từ đó có ảnh hưởng tích cực đến việc phát sinh các bệnh trên là hiện tượng La Nina và El Nino.
Vấn đề này đến nay các nhà khoa học chưa thấu đáo. Vậy cơ chế của hiện tượng như thế nào?
Một số giả thuyết đưa ra song vẫn chưa thuyết phục. Tuy nhiên, hầu hết các nhà khoa học đều cho rằng sự ô nhiễm không khí, gây biến đổi thời tiết và khí hậu toàn cầu. Một số nhà khoa học cho rằng, hiện tượng ô nhiễm không khí do bởi các hạt vật chất nhỏ tăng lên làm giảm lượng bức xạ của mặt trời đi đến bề mặt trái đất, cuối cùng có thể tạo nên hiện tượng “hiệu ứng làm lạnh khí hậu”. Mặt khác, người ta cũng thấy rằng lượng khí CO2 tăng lên do nhiều nguyên nhân (ô nhiễm không khí khói bụi, khói công nghiệp, do đốt phá rừng). Khí CO2 tăng tựa như một bầu không khí bị “bão hoà” bởi chất ô nhiễm, nó giúp cản các tia hồng ngoại từ trái đất đi ra ngoài, bức xạ hồng ngoại từ trái đất bị giữ lại nên nhiệt độ trên bề mặt trái đất tăng lên, hiệu ứng này gọi là “hiệu ứng nhà kính" Tính ưu thế xuất hiện của hai hiệu ứng này sẽ tạo ra hiện tượng nào nhiều hơn đến nay vẫn chưa có sự thống nhất giữa các nhà thiên văn học. Dù thế nào chăng nữa, sự tác động qua lại giữa 2 hiệu ứng đó trong từng vùng, từng miền có thể tác động tốt hay không tốt đến khí hậu trong vùng đó hay phạm vi toàn cầu.  |
| Hiện tượng El Nino & La Nina ảnh hưởng đến bệnh sốt xuất huyết và bệnh sốt rét ? |
Hiện tượng El Nino là một thời điểm nhiệt độ nóng lên có chu kỳ của trái đất nhất là vùng trung Thái Bình Dương, người ta chỉ quan sát mà không giải thích được hiện tượng này rõ ràng? Mãi đến những năm 60 của thế kỷ XX, hiện tượng này mới bắt đầu kích thích sự khám phá của khoa học gia, nhất là các nhà thiên văn học. Họ nhận thấy khi dòng hải lưu mang sức nóng lan truyền từ xích đạo có bán kính ảnh hưởng gần 10.000 km, trải dài từ bờ biển Nam Mỹ đến quần đảo Marsall và vùng Thái Bình Dương nóng lên đột ngột.
Ngược lại với hiện tượng El Nino chính là Anti-El Nino hay gọi là La Nina, khi hiện tượng La Nina xảy ra thì nước biển bắt đầu hạ thấp nhiệt độ và nhiệt độ bề mặt nước biển trở nên lạnh. Hiện tượng El Nino và La Nina ở đây là những hiện tượng thời tiết tự nhiên, với thời gian xuất hiện chu kỳ trung bình 3 - 4 năm, có khi dài 10 năm mới xảy ra một lần. Chính vì tính chất xuất hiện có chu kỳ này cũng logic với các nhận định nhà dịch tễ học bệnh truyền nhiễm rằng dịch SXH thì cứ 3-5 năm xảy ra một trận dịch, cao điểm là vào mùa mưa vì là thời điểm độ ẩm tăng cao, và dịch sốt rét cũng liên quan từng thời điểm và từng miền, thông thường có 2 đỉnh đáng lưu ý là tháng 4-5 và tháng 9-10 trong năm ở 3 mỗi miền Bắc, Trung Nam; vào lúc này điều kiện cho muỗi sốt rét phát triển mạnh, đời sống và tuổi thọ của muỗi có xu hướng kéo dài hơn, nghĩa là có điều kiện hoàn thành chu kỳ để gây bệnh của chúng, bởi lẽ côn trùng gây bệnh thường là các vector biến thái, dể bị thay đổi bởi các yếu tố môi trường và tự nhiên. Khi El Nino xuất hiện,một lượng nhiệt lớn phủ lên trên vùng biển rộng hàng triệu km2 ở vùng đông Thái Bình Dương khiến cho nhiệt độ mặt nước biển dọc theo bờ biển Nam Mỹ xuống phía Nam và vành đai xích đạo tăng hơn nhiệt độ trung bình năm từ 3-50C hoặc cao hơn. Vì sự chênh lệch nhiệt độ ở đây cao hơn nơi khác, nên khu vực này sẽ có áp suất thấp, không khí mang theo hơi nước ở các khu vực khác có áp suất cao sẽ hội tụ về đây. Và tất nhiên lúc đó không khí bay lên cao sẽ gặp lạnh gây ra mưa nhiều ở khu vực Tây bán cầu. Các khu vực khác không còn không khí chứa nhiều hơi nước sẽ tham gia vào quá trình tuần hoàn khí quyển nên không có mưa xuất hiện. Khi xuất hiện một trung tâm thu hút khí lớn, nó sẽ tác động đến quá trình cân bằng nhiệt của khí quyển, tuần hoàn khí quyểntoàn cầu bị đảo lộn, phá vỡ quy luật thời tiết bình thường dẫn đến những biến động trên thời tiết khí hậu.
Trong những năm gần đây, một số tạp chí thiên văn trong và ngoài nước đã đề cập đến những điều thám sát của họ về El Nino và La Nina:
Khi hiện tượng El Nino xuất hiện, phía Đông bán cầu, bao gồm phần lớn châu Á, khu vực Đông Nam Á, châu Phi, châu Úc ít bão và lượng mưa thấp hơn bình thường, khô hạn xảy ra gay gắt. Ngược lại ở phía Tây bán cầu nhiều bão, lượng mưa thường cao hơn so với mức bình thường, lũ lụt xảy ra nghiêm trọng.
Khi hiện tượng La Nina xuất hiện, nhiều nơi ở Đông bán cầu bị mưa, lũ lụt tàn phá trong khi phía Tây bán cầu thì hạn hán gay gắt.
Nhớ lại hiện tượng El Nino chu kỳ 1997-1998 cho thấy nước biển ở xích đạo phía đông và giữa Thái Bình Dương nóng lên làm xuất hiện chu kỳ El Nino mới. Khác với chu kỳ trước, El Nino lần này phát triển rất nhanh, chỉ trong vòng 7-8 tháng thì nó đạt đến cường độ mà chu kỳ 1982-1983 phải mất thời gian 1 năm mới đạt được. Các đảo và quần đảo Đông Nam Á (Indonesia, Philipin, Malaysia, Thailand) là một trong các khu vực bị thiên tai nặng nề nhất: cháy rừng xảy ra nhiều nơi, ngoài thiệt hại về vật chất, nó còn làm ô nhiễmmôi trường.
Vậy, có tiêu chuẩn nào dự đoán phát sinh El Nino và La Nina không?
Người ta xác định El Nino và La Nina thông qua chỉ số giao động Nam (SOI) và giá trị chuẩn sai nhiệt độ mặt nước biển (SST) ở khu vực xích đạo Đông Thái Bình Dương. SOI là trị số chênh lệch khí áp giữa Tahiti - một quần đảo ở trung tâm Thái Bình Dương và Darwin ở Bắc Australia. Khi SOI có giá trị âm và chuẩn sai có giá trị dương, khi đó hiện tượng El Nino xuất hiện; ngược lại, khi SOI có giá trị dương và SST có giá trị âm , hiện tượng La Nina xuất hiện. Các giá trị của SOI và SST càng lớn thì hiện tượng trên càng mạnh.