Một cuộc nghiên cứu lâm sàng lớn nhất từ trước đến nay đối với bệnh nhân mắc sốt rét ác tính (severe malaria) đã đưa ra kết luận rằng thuốc artesunate (một dẫn xuất bán tổng hợp của artemisinin) cần được xem xét để điều trị sốt rét cho cả trẻ em và người lớn tại tất cả các khu vực trên thế giới. Nghiên cứu này đã được đăng tải trực tuyến trên Tạp chí Y học Lancet và được tài trợ bởi tổ chức Wellcome Trust.
Một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế, đứng đầu là giáo sư Nick White của tổ chức Wellcome Trust (tại Đại học Mahidol) và Chương trình nghiên cứu Y học Nhiệt đới Bangkok, Thái Lan, đã so sánh phương pháp điều trị bằng artesunat, một dược phẩm thường dùng trong điều trị sốt rét ác tính tại châu Á với quinine - một loại thuốc đã được dùng rộng rãi trên toàn thế giới trong hơn 300 năm qua. Cuộc nghiên cứu được biết đến như là sự so sánh giữa loại thuốc Quinine châu Phi và Artesunate (AQUAMAT), đã được tiến hành trong hơn 5 năm tại một số bệnh viện trên khắp các quốc gia châu Phi với 5,425 trẻ em mắc sốt rét ác tính.
Sốt rét ác tính đã làm chết gần 1 triệu người mỗi năm, phần lớn trong số này là trẻ em và phụ nữ mang thai. Tại các quốc gia thuộc Tiểu vùng Sahara-châu Phi, điếu dễ nhận thấy là trẻ em nhập viện thường do nguyên nhân chính là sốt rét ác tính và vì nguyên nhân này 1/10 trẻ tại đây đã bị tử vong.
 |
Các dạng thuốc Artesunate |
Nhiều thầy thuốc trong hơn 300 năm qua đã rất tin tưởng sử dụng vỏ của một loại cây mọc nhiều tại Nam Mỹ để điều trị một số bệnh lý sốt nhiệt đới. Từ vỏ cây này, con người đã bào chế ra quinine - một loại chất rất đắng dùng phòng chống chứng chuột rút vào ban đêm và điều trị sốt rét. Quinine thực sự là một dược phẩm hiệu quả tuy nhiên việc điều trị bằng dược phẩm này không dễ dàng và có nhiều tác dụng phụ, một vài tác dụng phụ trong số đó có khả năng gây ra những nguy hiểm khó lường.
Nghiên cứu AQUAMAT đã so sánh quinine với nhiều loại dược phẩm artesunate - cả loại dùng tiêm bắp và tiêm tĩnh mạch. Các kết quả cho thấy rằng việc điều trị sốt rét bằng artesunate đã làm giảm 22,5% số ca tử vong do sốt rét ác tính so với việc điều trị với quinine. 8,5% là số ca tử vong trong điều trị với artesunat, con số này thấp hơn so với 10,9% dùng quinine. Kết quả của nghiên cứu này cũng rất tương đồng với các cuộc nghiên cứu khác.
Điều trị cho trẻ em với artesunate cũng có thể làm giảm nguy cơ trẻ rơi vào hôn mê sâu và co giật. Tình trạng hạ đường huyết nặng cũng được giảm bớt ở nhiều trẻ em được điều trị với artesunate. Thêm vào đó, đây được xem là loại dược phẩm dễ điều trị, dễ hấp thụ và đã được chứng minh là rất an toàn.
Giáo sư White nhận xét, trong hơn một thế kỷ qua, việc điều trị rộng rãi thuốc tiêm quinine đã mang lại những kết quả tốt đẹp cho các ca sốt rét ác tính, nhưng nhờ vào sự phát triển nhanh chóng các hợp chất artemisinin giờ đây con người đã có thêm một phương pháp điều trị an toàn và hiệu quả hơn. White và cộng sự nhấn mạnh rằng cần phải thay thế việc điều trị quinine cho sốt rét ác tính bằng artesunate ở cả trẻ em và người lớn tại tất cả các khu vực lưu hành bệnh trên thế giới.
 |
Một trẻ em được lấy máu xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét tại châu Phi
(Ảnh: rachelwaswrong.org) |
Như đã biết, artesunate được bắt nguồn từ
lá cây Thanh hao hoa vàng - Artemisia annua L. (thuộc họ Cúc - Asteraceae) với hàm lượng hơn 0,25% theo lá khô. Tại Trung Quốc, lá cây Thanh hao (Quinghao) đã được sử dụng để chữa cảm lạnh và sốt từ năm 168 trước Công nguyên. Trong "Bản thảo cương mục" của Lý Thời Trân (năm 1569, Trung Quốc) đã có hướng dẫn cách dùng nước sắc lá Thanh hao. Cách đây gần 40 năm, các nhà khoa học tại đất nước này đã thông báo cho biết một chất chiết xuất được từ cây thảo mộc này đã có hiệu quả rất tốt trong điều trị sốt rét. Những thông tin từ các thông báo đó ban đầu đã được đón nhận với sự nghi ngờ, nhưng sau đó hiệu quả từ các hợp chất được chiết xuất (ví như artemisinine) đã nhanh chóng được chấp nhận trên toàn thế giới. Ngày nay, trong điều trị sốt rét không có biến chứng, các hợp chất artemisinin như artesunate đã là một phần trong liệu pháp điều trị artemisinin kết hợp (ACTs) được khuyên dùng trên toàn cầu.  |
Cây Thanh hao hoa vàng-Artemisia annua
(Ảnh: griffee.org) |
5 năm trước, một nghiên cứu lớn trên bệnh nhân nhập viện do nhiễm sốt rét ác tính cho thấy việc điều trị bằng artesunate tiêm đã làm giảm tỷ lệ tử vong hơn so với điều trị với quinine. Tuy nhiên nghiên cứu thử nghiệm này chưa được triển khai thực hiện tại các quốc gia châu Á và bệnh nhân đa số là người lớn vì vậy chưa có sự chắc chắn nào cho việc thay thế quinine bằng artesunate trong điều trị sốt rét ác tính ở trẻ em tại châu Phi, nơi chiếm hầu hết các ca tử vong ở trẻ nhỏ. Cho đến nay trẻ em tại châu lục này mắc sốt rét ác tính nhập viện đều vẫn được điều trị với quinine.
Tiến sĩ Arjen Dondorp, giáo sư White và các cộng sự tại Đại học Mahidol (Thái Lan) và Đại học Oxford (Anh Quốc) là những người đầu tiên triển khai nghiên cứu trên lâm sàng so sánh artesunate và quinine tại một số nước châu Á, tương tự như nghiên cứu AQUAMAT ở châu Phi. Các bệnh viện tại Mozambique, Tanzania, Kenya, Uganda, Rwanda, the Democratic Republic of Congo, Nigeria, Ghana… đã được chọn nằm trong AQUAMAT với hơn 200 sự cộng tác từ các nước này.
Tiến sĩ Olugbenga Mokuolu, một trong những người hợp tác với nghiên cứu thuộc Đại học Ilorin, Nigeria, cho biết “sốt rét ác tính là một gánh nặng khủng khiếp cho sự phát triển của châu Phi cũng như các quốc gia đang phát triển trên thế giới và cái chúng ta cần là những phương pháp điều trị tốt nhất để chống lại sốt rét. Nếu một nửa trong số 8 triệu trẻ em phải chịu ảnh hưởng từ căn bệnh này được điều trị với artesunate thì mỗi năm chúng ta có thể cứu sống được 100 nghìn sinh mạng. Đây là nghiên cứu rất có giá trị đối với những người đang làm công tác điều trị sốt rét để đến một ngày gần đây các bệnh nhân sốt rét sẽ được hưởng một sự điều trị tốt nhất”.
Nghiên cứu đã nhận được sự ủng hộ của Ngài Mark Walport - giám đốc Wellcome Trust, tổ chức đã tài trợ cho nghiên cứu này tại châu Á và châu Phi.
”Đây là một nghiên cứu lâm sàng cực kỳ quan trọng trong việc điều trị sốt rét vì việc điều trị sẽ quyết định sự sống còn của bệnh nhân sốt rét ác tính”, Ngài Mark nói. “Hiện nay chúng ta vẫn còn gặp nhiều trở ngại để bước các bước tiếp theo và chúng ta cần phải cẩn trọng với tình hình kháng thuốc của ký sinh trùng. Nhưng thời điểm này với nghiên cứu AQUAMAT, White và cộng sự đã cho thấy một tương lai tốt đẹp hơn trong công cuộc cứu sống hàng trăm ngàn trẻ em mắc sốt rét mỗi năm”.