Sốt rét là một trong 3 bệnh xã hội được Quỹ toàn cầu quan tâm tài trợ (cùng với Lao và AIDS), nhất là hướng tới tính bền vững để sốt rét không còn là vấn đề sức khỏe đối với con người trong vòng 10 năm tới. Ban biên tập xin trích đăngBài phỏng vấn Tiến sĩ Dr.Michel Kazatchkine-Giám đốc điều hành Quỹ Toàn cầu được lược dịch từ Roll Back Malaria, Nov. 18/2008
Q: Từ khi được thành lập vào năm 2002, Quỹ Toàn cầu (QTC) đã khẳng định là nguồn hỗ trợ tài chính chủ yếu cho chương trình Phòng chống sốt rét. Các khoản tài trợ đã không ngừng tăng lên, từ 250 triệu đô-la/năm vào năm 2004 lên hơn 1 tỷ đô-la/năm vào năm nay, hầu hết là từ QTC. Xin ông cho biết những nhân tố nào dẫn tới thành công của việc huy động tài trợ?
Dr. Kazatchkine: Tôi muốn nói rằng những kết quả này xuất phát từ sự nhìn nhận về những nhân tố phát triển chính, trong đó có những yếu tố liên quan tới bệnh sốt rét cũng như sáng kiến đẩy lùi sốt rét. Đã từ lâu, sức khoẻ được xem là khoản chi phí chứ không phải sự đầu tư. Chính đại dịch AIDS cũng như những tác động của nó lên sức khoẻ con người và các vấn đề xã hội liên quan tới AIDS đã làm thế giới nhìn nhận rằng, nếu sức khoẻ không được đặt lên hàng đầu, thì sẽ không có phát triển nữa. Vì thế, chúng ta đã chứng kiến sự thay đổi về các mô hình chăm sóc sức khoẻ, dù những thay đổi này có thể phải mất thời gian dài mới thấy hiệu quả, nhưng các mô hình này đã lồng ghép sức khoẻ vào các chương trình phát triển. Thứ hai là, sự quan tâm đến sức khoẻ và phát triển ngày càng được tăng lên. Nỗ lực xây dựng một thế giới với phương châm toàn cầu hoá không những chỉ chú trọng đến phát triển kinh tế, mà còn đề cập đến tiếng nói của nhưng người nghèo. Sự quan tâm tới phong trào phòng chống AIDS được đặt lên hàng đầu, nhưng với phòng chống sốt rét cũng không kém cạnh, trong đó sáng kiến đẩy lùi sốt rét là động lực chính. Mặc dù sự quan tâm của cộng đồng và xã hội vào phòng chống sốt rét chưa thật sự thoả đáng, nhưng ít ra nó cũng đã hơn nhiều so với 3 năm trước đây, và thời gian 3 năm thì cũng hơn 6-7 năm trước nữa
Do đó, nhân tố thứ nhất là một mô hình mới, gắn kết sức khoẻ với sự phát triển; nhân tố thứ hai là những nỗ lực và sự quan tâm tới các chương trình sức khoẻ; và thứ ba đó là sự hình thành của Quỹ Toàn cầu. Tôi không muốn nói đến các nguồn lực ở đây, mà chỉ muốn đề cập tới sự kiện là vào năm 2002 khi thế giới cùng ngồi lại để nghĩ ra biện pháp hiệu quả để phòng chống lại những căn bệnh chính. Lúc đó, AIDS, Lao và Sốt rét được lựa chọn dù trước đó có nhiều tranh cãi rằng QTC chỉ dành cho AIDS. Và điều đó đã được tiếp sức bởi sự vận động và cam kết chính trị không có tiền lệ giữa các nhà lãnh đạo phương tây như Tổng thống Mỹ Bush, Tổng thống Pháp Chirac, Thủ tướng Anh Gordon Brown với các nhà lãnh đạo thế giới thứ ba gồm Tổng thống Tanzania, Chủ tịch Liên hiệp các nước châu Phi. Trước đây, sốt rét được xem là tiêu điểm chính của “Hội nghị thượng đỉnh Yaoundé & Declaration”, Hội nghị Abuja năm 2000 và các hội nghị thượng đỉnh Liên hiệp châu Phi. Không những vậy, sốt rét cũng được đưa vào chương trình nghị sự của Hội nghị các nước phát triển G8. Vì thế, sự quan tâm, những thay đổi trong mô hình và sự vận động về chính trị là những yếu tố giúp hình thành nguồn quỹ của QTC như hiện nay. Dĩ nhiên, có nhiều sự vận động để tìm kiếm hỗ trợ cho phòng chống sốt rét, cả về hỗ trợ tài chính và kỹ thuật; mà có thể kể tên các nhà tài trợ là QTC với hơn 2/3 số nguồn tài trợ, Chương trình hỗ trợ của Ngân hàng thế giới (World Bank Booster Programme) và Sáng kiến phòng chống sốt rét của tổng thống (PMI). Bởi vì chúng tôi dựa vào nhu cầu và đáp ứng của quốc gia, chúng tôi không đưa quyết định nước nào được hưởng, mà chỉ thực hiện theo yêu cầu của các nước có nhu cầu thực sự. Điều này đã giúp gắn kết các nhà chiến lược các nước lại với nhau để cùng bàn những biện pháp cho chương trình PCSR quốc gia. Các chính phủ, các tổ chức xã hội và một số tổ chức tư nhân đã cùng nhau làm việc cật lực để xây dựng các chiến lược PCSR. Sáng kiến đẩy lùi sốt rét cũng tham gia vào hoạch định và cụ thể hoá bằng Chiến lược hành động PCSR toàn cầu (Global Action Plan). Không những vậy, ngay từ những ngày đầu thành lập, Sáng kiến đẩy lùi SR đã đẩy mạnh hỗ trợ về kỹ thuật cho các nước có SR. Tổ chức này không những đã giúp thiết kế và còn thực hiện các chương trình PCSR quốc gia. Có thể nói rằng, chính đây là những lý do chủ yếu để QTC có thể gia tăng nguồn quỹ cho PCSR trong những năm gần đây
Q: Ông có nhắc tới Chương trình Hành động PCSR Toàn cầu (Global Malaria Action Plan) mà gần đây được đề xuất tại Hội nghị thượng đỉnh về Mục tiêu Thiên niên kỹ của Liên Hiệp quốc (UN MDGs Summit). Xin ông cho biết ý nghĩa của việc đề xuất Chương trình này? Và những giá trị đóng góp cho cộng động sống trong vùng SR?
Dr. Kazatchkine: Đối với tôi, giá trị đích thực của chương trình là giúp thế giới hiểu được những gì cần thiết để thanh toán sốt rét như là một gánh nặng sức khoẻ chính, hoặc ít ra thanh toán ở một vài nước. Chương trình này như là một thông điệp rằng mục tiêu của chúng ta là có khả năng đạt được, và đã vạch ra những điều cần thiết để đạt tới mục tiêu đó.Khi đã thành sự thật, Chương trình hành động PCSR toàn cầu sẽ được thực hiện ở mức độ quốc gia và khu vực. Do đó, điều rất cần thiết đối với mỗi quốc gia là dựa vào những năng lực hiện có, cũng như những tình hình hiện tại về dịch tễ, tài chĩnh và môi trường phát triển cũng như chính trị hãy thiết kế chương trình PCSR ở cấp độ quốc gia. Với tôi, Chương trình này được xem là một định hướng cho thấy rằng SR là bệnh có thể phòng chống được. Điều này được xem là rất quan trọng bởi vì những thành công mà chúng ta đạt được có thể chứng tỏ rằng các bệnh truyền nhiễm và các bệnh dịch khác có thể được phòng chống một cách hiệu quả, giúp mang lại niềm tin cho cán bộ y tế đã và đang đối phó với đại dịch AIDS và bệnh Lao phổi.
Q: Do đó, ông nghĩ rằng những thành công gần đây trong PCSR có thể được xem là kinh nghiệm cho công tác phòng chống các bệnh truyền nhiễm khác?
Dr. Kazatchkine: Đúng thế, đó là một chứng minh cho tính bền vững và đáng được nhân rộng, điều đó sẽ rất quan trọng.
Q: Tại buổi phát động Chương trình Hành động PCSR Toàn Cầu ở New York, số tiền được cộng đồng quốc tế cam kết hỗ trợ cho PCSR là 3 tỷ đô-la. Từ trước đến nay, chưa có khoản quỹ nào được đầu tư rất lớn cho PCSR như hiện nay và QTC đóng góp phần lớn trong số tiền đó, điều gì ông nghĩ rằng cần phải thấy từ những kết quả to lớn của các nước?
 |
Tiến sĩ Dr.Michel Kazatchkine |
Dr. Kazatchkine: Chúng tôi cần thận trọng khi nói rằng đã có một hội nghị với nhiều cam kết. Cũng có nhiều lời đề nghị tại cuộc họp, nhưng QTC không thực sự xem đó là lời cam kết. Lúc đó QTC chỉ đơn giản tuyên bố kết quả của đơn yêu cầu các nước tại Vòng 8. Ngay cả khi hội nghị ở New York không được tổ chức, chúng tôi vẫn thông báo những kết quả tương tự.Chúng tôi đã dành ra một năm để kêu gọi các nước nộp đơn xin tài trợ, và việc làm của chúng tôi là do nhu cầu của các quốc gia, và không thực sự đóng vai trò chỉ đạo các nước đó. Kết quả vận động nguồn quỹ Vòng 8 đã gây nên bất ngờ lớn cho các nước có SR, cùng với sự hỗ trợ của nhóm điều phối(Harmonisation Working Group) và các đối tác, đầu tiên là hỗ trợ của Sáng kiến đẩy lùi SR, các đề cương về PCSR đã đạt tỷ lệ thành công là 68%.Vì vậy 68% các yêu cầu về PCSR đã được tài trợ, tương đương với khoản hỗ trợ là 1,6 tỷ đô-la đã được tuyên bố ở New York. Cũng nên nói rằng, khoản tài trợ này đồng nghĩa với các yêu cầu của các nước phải minh bạch và được Cơ quan xét duyệt kỹ thuật độc lập (Technical Review Panel-TRP) của chúng tôi chấp nhận, dĩ nhiên là chúng phải có khả năng thực hiện được tại các nước đó. Những điều cần làm đối với các nước đó là ký vào thoả thuận tài trợ có hướng dẫn kế hoạch hoạt động chi tiết và những gì cần làm hàng ngày để khoản tài trợ đó được cấp. Tất nhiên những nước này sẵn sàng đón nhận và chuẩn bị thực hiện kế hoạch.
Q: Vậy điều này có nghĩa là các nước có sốt rét chỉ việc ký vào thoả thuận tài trợ và thực hiện chương trình?
Dr. Kazatchkine: Các nước này dĩ nhiên là thúc đẩy tiến trình ký kết thoả thuận tài trợ để có thể xây dựng bản đề cương chi tiết với các chỉ số và các thời điểm quan trọng, để chúng tôi có thể thực hiện tài trợ dựa theo các hoạt động được mô tả chi tiết.
Q: Như ông nói, Vòng 8 là cột mốc rất thành công cho PCSR. Một loạt các đề cương quốc gia đầy triển vọng sẽ được QTC duyệt tại hội nghị của Tổ chức vào tháng 11. Liệu những vấn đề khủng hoảng tài chính hiện nay có tác động lên khả năng cung cấp quỹ của QTC cho các đề cương được duyệt tại các vòng 8 và 9?
Dr. Kazatchkine: Phải nói rằng cuộc khủng hoảng tài chính hiện nay cũng có thể có tác động. Tôi thật sự không thể đoán trước được liệu QTC sẽ đưa ra bất cứ quyết định nào,nhưng đây không phải lần đầu QTC sẽ đối mặt với nguy cơ ngừng cung cấp quỹ theo yêu cầu. Trong trường hợp xấu nhất, QTC có thể tạm ngừng quyết định cung cấp nguồn tài trợ đối với mốt số dự án. Nếu như vậy, khoản tiền 1,6 tỷ đô-la dành cho PCSR trong 2 năm sẽ là con số mà Ban điều phối của QTC sẽ mang ra xem xét và đề nghị Tổ chức chấp thuận tiếp tục cung cấp. Nhưng dĩ nhiên, quyết định cuối cùng sẽ sớm được thông báo vào cuộc họp của QTC vào tháng 11 này.