Ngày 27/5/2015. Malaria News - Sốt rét: một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất thế giới có thể thanh toán được? (Malaria: can we eradicate one of the world's deadliest diseases?). Sự quan tâm trên toàn cầu và nguồn kinh phí cao chưa từng cóđã cứu sống 4,3 triệu người từ năm 2001, nhưng động lực để thanh toán căn bệnh này phải được duy trì.
Bernard Nato thấy 6 trẻ em trong lớp học của mình chết vì bệnh sốt rét năm ngoái, "Tôi đưa một bé gái đến phòng khám khi bé bị chóng mặt trong lớp,cha mẹ cô đã cho con uống các thuốc giảm đau nhưng vẫn gửi bé đến trường", Nato nói. Một vài ngày sau, cô bé này đã chết, mới chỉ 11 tuổi. Nato dạy ở một trường tiểu học ở quận Kisumu, Kenya, nơi đây gắn chặt với nhà máy đường Mumias, nhà máy chế biến đường lớn nhất ở miền đông châu Phi, các khu vực đầm lầy của mía là nơi lý tưởng cho muỗi sinh sản. Điều kiện làm việc tiếp xúc gần gũi làm cho việc lây truyền ký sinh trùng sốt rét dễ dàng từ người sang muỗi tới người, công ty sử dụng thường xuyên phun ở nhà máy với hóa chất để giảm số lượng muỗi nhưng dừng lại vào năm ngoái do vấn đề tài chính. Kể từ khi kết thúc việc phun, sự tiêu thụ các loại thuốc dùng để điều trị bệnh sốt rét đã tăng gấp đôi, theo số liệu của chính công ty đường Mumias (từ dưới 150.000 viên thuốc trong năm 2012 lên hơn 300.000 viên trong năm 2014), Phòng khám của nhà máy cung cấp điều trị miễn phí cho bệnh sốt rét nhưng không phải luôn luôn tiến hành xét nghiệm để chắc chắn rằng các bệnh nhân đang mắc bệnh sốt rét. Có rất nhiều người trong máu của họ có thuốc sốt rét ở các khu vực lưu hành nên làm cho ký sinh trùng phát triển kháng thuốc vì vậy thuốc mất đi hiệu lực của nó. "Điều luôn luôn tốt nhất là điều trị đúng bệnh và đúng thuốc", Charles Nelson, giám đốc điều hành của Hiệp hội sốt rét cho biết.
Công ty cung cấp các phương pháp phòng ngừa khác nhưng không đạt các chuẩn quốc tế, Công ty cung cấp màn chống muỗi cho phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 1 tuổi nhưng không phải cho tất cả trẻ em dưới 5 tuổi như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo. Bác sĩ Nephatli Aroko của công ty đường Mumias cho rằng có chỗ cho sự cải tiến trong phòng chống, nhưng nó đi bị bỏ đi vì công ty không đủ tiền để trả tiền cho nó: "Khi hiệu quả kinh doanh cao, những thứ như phun sương, cắt bụi cây, hệ thống thoát nước của vùng nước tù đọng và diệt ấu trùng được thực hiện đầy đủ". Vấn đề kinh tế địa phương đang cản trở dự phòng, hệ thống phân phối màn sốt rét thất thường, một nguy cơ kháng thuốc ngày càng tăng; Công ty đường Mumias là một mô hình thu nhỏ của vấn đề mà làm cho sốt rét trở thành nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Kenya.Clinic ở Kisumu, Kenya.
Trẻ em ở các khu vực như Kisumu gần hồ Victoria ở Kenya có nguy cơ cao bị sốt rét
Martin Edlund, Giám đốc điều hành của tổ chức phi chính phủ Malaria No More có trụ sở tại Mỹ xem việc giải quyết căn bệnh này như là một điểm áp lực có thể xúc tác cho vấn đề phát triển rộng lớn hơn. "Sốt rét là nguyên nhân hàng đầu của việc không lao động quá nhiều ở tiểu vùng Saharan châu Phi", ông nói: "Đây là nguyên nhân hàng đầu của vắng mặt trong hầu hết các trường học ở hầu hết các vùng sốt rét lưu hành, đó là gánh nặng hàng đầu của hệ thống y tế, nếu bạn loại bỏ nó thì bạn có thể mở ra khả năng to lớn để giải quyết những việc khác". Tuy nhiên, trong những năm gần đây tiến bộ xác thực đã được thực hiện trong việc thúc đẩy chống lại căn bệnh này với ước tính 4,3 triệu người được cứu sống do bệnh sốt rét từ năm 2001 nhờ một lực đẩy toàn cầu khổng lồ. Theo WHO, tài trợ quốc tế trong phòng chống sốt rét đã đi từ chưa đầy 100 triệu đô la (năm 2000) lên mức 1.97 tỷ đô la (năm 2013). Có lẽ đáng ngạc nhiên, sự gia tăng gần 20 lần là một phần được nhắc lại của nhà lãnh đạo Mỹ không được ưa chuộng nhất cho việc xâm lược Iraq. "Bush bỏ xa các tổng thống Mỹ trong việc tác động mạnh nhất về sức khỏe toàn cầu" Edlund nói, trích dẫn về Sáng kiến sốt rét của Tổng thống và Kế hoạch khẩn cấp của Tổng thống trong việc làm giảm nhẹ AIDS, cả hai đều bắt đầu bởi Bush: "Nó có thể mang một đảng Cộng hòa vô địch các vấn đề này".
Phòng khám ở Kisumu, Kenya. Theo Bộ Y tế nước này bệnh sốt rét ước tính gây ra 20%
các ca tử vong cho trẻ em dưới 5 tuổi ở Kenya,. Ảnh: Mark Tuschman / Novartis AG
Tài trợ từ Vương quốc Anh (UK) cũng là một công cụ, như là Quỹ toàn cầu, Quỹ Gates và chính phủ Canada. "Mười năm trước chúng ta nói cứ mỗi 30 giây có một trẻ em chết vìbệnh sốt rét, bây giờ chúng ta có thể nói rằng sự thật là mỗi phút", Nelson nói: "Chúng ta đã giảm một nửa tỷ lệ tử vong, sự kết hợp của các nguồn tài trợ và các công cụ tạo ra một sự khác biệt, đó là một thành tựu to lớn và không có câu hỏi về nó". Edlund cho biết thêm: "Đó là một trong những thành công lớn nhất của các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, khi tiền tăng lên, số ca mắc và số ca tử vong giảm". Vậy làm thế nào điều này có thể được duy trì? Những nơi mà căn bệnh này vẫn tiếp tục lưu hành, nơi mà mọi người không có các biện pháp phòng ngừa như màn ngủ hoặc thuốc , là những khó khăn nhất để tiếp cận và nỗi sợ hãi là nếu kinh phí và sự chú ý của toàn cầu hóa rẽ sang một hướng khác thì sẽ có một sự hồi sinh số ca tử vong của bệnh. "Với bệnh sốt rét hoặc là bạn đang có tiến bộ hay bạn đang bị quay trở lại", Edlund cho biết: "Không có những điều như hiện trạng, bệnh có thể tái diễn với cáchậu quả tàn phá: mọi người mất khả năng miễn dịch mắc phải của họ, do đó bạn có nhiều ca nghiêm trọng hơn, nhiều trường hợp tử vong hơn".
Phát triển các loại vũ khí mới (Develop new weapons)
Vũ khí mới trong việc tạo ra các đột phá khoa học là cần thiết. Kết quả thử nghiệm mới nhất cho thấy một loại vaccine tiêm phòng hiện đang phát triển có hiệu quả một phần, Nelson thận trọng vui mừng về điều này: "Nó không phải là một giải pháp độc lập và bạn không muốn mọi người nghĩ rằng: 'Tôi được tiêm phòng vì vậy tôi có thể không ngủ dưới một màn chống muỗi'". Trong khi đó giám sát cần phải được cải thiện. "Khi bạn có rất nhiều bệnh sốt rét, nó đến với bạn. Khi bạn không có nó bạn phải đi tìm nó", Nelson nói: "Chúng ta cần phải cải thiện giám sát hàng loạt để di chuyển xuống con đường tiến tới loại trừ, bạn cần có các xét nghiệm chẩn đoán có độ nhạy cao để cho chúng ta biết nhiều hơn so với các xét nghiệm hiện tại, bạn phải có phát hiện chủ động, nơi bạn đang đi vào cộng đồng để xét nghiệm và điều trị cho người dân". Điều này đòi hỏi các công ty công nghệ cao phát triển các nguồn lực và công cụ cần thiết.
Điều gì xảy ra nếu thuốc không còn hiệu quả? (What if the drugs stop working?)
Một phần quan trọng khác trong cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét là đảm bảo rằng các loại thuốc dùng để điều trị vẫn còn hiệu lực,trong lịch sử của bệnh sốt rét, hai trong số các loại thuốc dùng để điều trị nó đã trở nên vô dụng do ký sinh trùng đột biến. "Chúng ta cần một kế hoạch B bởi vì ký sinh trùng hiện đang thảo luận tìm cách chống lại các loại thuốc", một nhà khoa học nói đùa tại một hội thảo gần đây bệnh sốt rét.
Nhân viên y tế cộng đồng có thể giáo dục mọi người về căn bệnh này ở các khu vực
nông thôn. Ảnh: Mark Tuschman/Novartis AG
Sự đề kháng tới lại thuốc điều trị tối ưu theo khuyến cáo WHO, liệu pháp kết hợp artemisinin (artemisinin-based combination therapies_ACTs) đã nổi lên dọc theo sông Mekong ở Đông Nam Á. "Nếu bạn để mất ACTs như một công cụ thì bạn sẽ đi từ 580.000 ca tử vong đến vài triệu trường hợp tử vongngay lập tức", Edlund nói: "Nó sẽ đưa bệnh sốt rét lên hàng đầu của các bệnh chết người trên hành tinh này trong một khoảng thời gian rất ngắn".
Ưu tiên chính trị (Political prioritising)
Cũng như các công cụ mới, cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét cần sự lãnh đạo chính trị từ các quốc gia đang phải vật lộn với căn bệnh này. "Một trong những phát triển đáng kể trong thập kỷ qua là các khu vực và các quốc gia cũng đặt ra các mục tiêu riêng của họ", Edlund cho biết: "Thay vì một mình WHO thiết lập các mục tiêu cho thế giới". Liên minh chống sốt rét của các nhà lãnh đạo châu Phi (African Leaders Malaria Alliance) đưa ra tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (UN) năm 2009, là một liên minh của 49 nguyên thủ quốc gia đã cam kết sẽ chấm dứt số ca tử vong do sốt rét với một mục tiêu đầy tham vọng vào cuối năm nay. Nó giúp các quốc gia báo cáo số ca thông qua bảng điểm về tỷ lệ của các quốc gia trong một loạt các số liệu như cấm thuốc dùng đơn trị liệu,vì điều đókhuyến khích sự đề kháng. "Bạn nhìn thấy họ ngồi lại với nhau tại đại hội Liên Hợp Quốc so sánh bảng điểm", Edlund nói: "Đó là cam kết chính trị ở cấp cao có quyền lực rất lớn".
Các nhà lãnh đạo cộng đồng giải quyết thông tin sai lạc (Community leaders to tackle misinformation)
Tuy nhiên, cũng như cam kết chính trị cấp cao, lãnh đạo địa phương là cần thiết trong việc chống lại sự thờ ơ xung quanh căn bệnh này. Brenda Chilande, một tình nguyện viên sức khỏe cộng đồng-người làm việc cho công ty đường Mumias cho rằng người dân ở khu vực của cô có rất nhiều quan niệm sai lầm về bệnh sốt rét, mặc dù sống chung với nó qua nhiều thế hệ: "Họ tin rằng bệnh sốt rét là do bị mưa trên hoặc nhai cây mía, họ cũng tin rằng nó bị gây ra bởi phù thủy". Ở quận Kisumu, Agnes onyango, một y tá trưởng-người gần như đã chết vì bệnh sốt rét khi cô đang mang thai đứa con út của mình, là một nhà lãnh đạo cộng đồng tận tâm trong cuộc chiến chống lại căn bệnh này. Cô nói rằng một trong những vấn đề mà họ phải đối mặt là sử dụng không đúng màn chống muỗi: "Thỉnh thoảng bạn đến một nhà ai đó và nhìn thấy họ sử dụng màn để bảo vệ rau do các con gà", theo onyango mọi người nên bị xử phạt như là một sự răn đe.
Thông tin sai lạc này lan tỏa về bệnh sốt rét và một nền văn hóa của sự lãnh đạm kéo dài mãi nó. "Bạn có thể quen với một cái gì đó quá lâu, bạn dừng lại khi nhìn thấy nó như là một cái gì đó nghiêm trọng", Tiến sĩ Dorothy Memusi tại Chương trình phòng chống sốt rét quốc gia của Kenya ở Nairobi cho biết. Chilande đồng ý rằng có sự tự mãn xung quanh căn bệnh này: "Những người dân địa phương không cảm nhận nó như một căn bệnh nghiêm trọng vì nó gây ra cái chết với một tốc độ rất cao, đào tạo các nhà lãnh đạo cộng đồng địa phương chống lại bệnh sốt rét sẽ tạo ra một tác động tích cực rất lớn". Thật không may không phải tất cả các quận trong Kenya có một ai đó như Chilande hoặc onyango phổ biến kiến thức về căn bệnh này. "Bạn cần phải thực sự có khả năng, những người nhiệt huyết trong cộng đồng làm công việc tiền tuyến", Edlund cho biết thêm: "Trong trường hợp đó xảy ra bạn thấy sáng chói và nơi mà điều đó không xảy ra, bạn thấy rằng người dân thực sự đau khổ". Các nhà lãnh đạo cộng đồng, các chính trị gia, các nhà khoa học và các tổ chức phi chính phủ có khả năng phòng ngừa tại các trường học ở Kisumu và trên tất cả các châu lục, do sự mất đi một số trẻ em mỗi năm. "Chúng ta có các công cụ mà có thể làm cho người chết do sốt rét trở thành một điều của quá khứ", Nelson nói: "Chúng ta cần phải đưađược họ ra khỏi đó trong khi sự đề kháng không phải là như vậy mà nó không thể bị đánh bại, bạn có thể lấy ra các công cụ hiện có, Bạn phải đặt nó ở mức độ khẩn cấp".