Tại sao một loại vaccine khi trong giai đoạn thử nghiệm tại phòng thí nghiệm thì cho kết quả rất tốt còn khi được tiến hành kiểm tra rộng rãi, thực tế bên ngoài thì kết quả hoàn toàn trái ngược hoặc không mấy khả quan. Điều này đã gây không ít khó khăn cho các chương trình loại trừ sốt rét của cộng đồng thế giới. Câu hỏi này giờ đây gần như đã có lời giải khi một nhóm nghiên cứu đến từ Đức cho biết vấn đề này nằm ở phần da (skin) và phương thức hoạt động của hệ miễn dịch.
Được đăng trên tạp chí PloSONE số mới ra, các tin tức từ các nhà nghiên cứu cho thấy, một loại miễn dịch có chức năng tấn công vào sự sinh trưởng và phát triển của ký sinh trùng sốt rét xuất hiện ở da khi cơ thể bị muỗi mang ký sinh trùng đốt máu. Những người đã từng bị như vậy thì cơ thể sẽ tạo ra sẵn những phản ứng ngăn chặn mọi loại vaccine chứa kháng nguyên nào được đưa vào cơ thể.
”Với những người này, việc tiêm phòng vaccine chỉ được cơ thể dung nạp chứ không tạo ra miễn dịch”, tiến sĩ D. Lys Guilbride – người chỉ đạo chính của nhóm nghiên cứu giải thích.
”Trong lúc nghiên cứu về sốt rét, tôi được đọc một tài liệu về miễn dịch học ung thư và tế bào điều chỉnh T (Regulatory T-cell) ức chế hay ngăn cản các cơ chế miễn dịch quá mẫn…” bà tiến sĩ kể lại. “Tôi nhận thấy rằng những cơ chế cũng có thế áp dụng được cho các vấn đề về vaccine sốt rét, nhưng tôi không hiểu chính xác làm thế nào mà ký sinh trùng có thể làm được như vậy”.
Khi tham gia một buổi hổi thảo sinh học tế bào về ký sinh trùng trên da, nơi mà bà hiều ra chính xác mọi chuyện làm thế nào mà ký sinh trùng sốt rét “tắt” hay phá vỡ hệ thống miễn dịch bằng cách tác động vào các tế bào điều chỉnh T. Đó chính là vấn đề ở da và hệ thống mạch bạch huyết dưới da.
”Để kiểm chứng giả thuyết của mình về điều này, sự phản ứng miễn dịch với ký sinh trùng sốt rét từ da đã được chặn lại, chúng tôi cần phân tách các tế bào điều chỉnh T – không cho chúng can thiệp vào các quá trình nào khác”, bà giải thích. “Sau đó chúng tôi cần thiết phải kiểm tra lại những thử nghiệm này, trước hết là với động vật và sau đó là trên những người tình nguyện để chắc chắn rằng các tế bào này đã hoạt động thông qua da, ngăn cản các loại vaccine”.
Sau khi xác định các tế bào có liên quan, các nhà nghiên cứu đã so sánh mô hình nghiên cứu này với kết quả của hàng trăm thử nghiệm khác về vaccine phòng bệnh. Điều này sẽ làm kết quả được chắc chắn hơn khi chỉ so sánh với riêng những nghiên cứu của chính mình.
Hơn 1.916 nghiên cứu về miễn dịch sốt rét đã được tiến hành từ 1965 đến tháng 4/2010, một phân tích tổng hợp cẩn thận của tất cả 177 thử nghiệm đã cho thấy sự ngăn ngừa hoàn hảo đã chứng minh giả thuyết này là ký sinh trùng sốt rét có ở trong da đã làm mất tác dụng của các phản ứng miễn dịch và ngăn chặn tác dụng của vaccine.
Bà lưu ý rằng “từ khi ký sinh trùng sốt rét được truyền từ vết đốt của muỗi, điều này có nghĩa là các loại vaccine sốt rét không thể tránh khỏi một phản ứng ức chế miễn dịch (immunosuppressive response) đã được hình thành từ trước bởi một sự lây nhiễm hoặc ảnh hưởng của bệnh sốt rét ở lớp biểu bì”.
Hầu hết sự nhiễm bệnh đều dựa trên các nghiên cứu từ phòng thí nghiệm, tuy nhiên, các thử nghiệm này đều đã bỏ qua những vấn đề về lớp da. Trong trường hợp này, những phản ứng với các kháng nguyên sốt rét đã không bị ngăn cản và kết quả bảo vệ bằng vaccine diễn ra rất tốt trong phòng thử nghiệm.
Và cuối cùng, những kháng nguyên này đã được chọn để sản xuất ra các vaccine cho phòng chống sốt rét, nhưng tất cả đã thất bại trên thực nghiệm bởi vì không như trong phòng thí nghiệm, hầu hết mọi người được chọn đều đã có ký sinh trùng trong da.
”Điều này cũng giải thích tại sao vaccine chỉ có tác dụng một phần trên những người chưa từng nhiễm ký sinh trùng sốt rét như trẻ sơ sinh và không có tác dụng trên người đã từng nhiễm bệnh sốt rét. Những người đã từng bị sốt rét trước đó đã hình thành nên một phản ứng ức chế miễn dịch ở da đối với các loại vaccine”, tiến sĩ Guilbride kết luận.
Cũng theo Guilbride, các tác động miễn dịch then chốt của thời kỳ ở da đã được theo dõi kỹ cho đến bây giờ bởi vì đó là giai đoạn nhiễm diễn ra khá nhanh, ký sinh trùng không phát triển và không gây ra các triệu chứng lâm sàng nào.
Những phát hiện này sẽ giúp định hướng lại việc phát triển vaccine sốt rét.
”Từ khi chúng tôi biết tại sao các thử nghiệm vaccine luôn thất bại trên thực địa, chúng tôi đã có thể chuyển những nổ lực nghiên cứu của mình sang một hướng khác mà ở đó vaccine sẽ cho hiệu quả tốt hơn”, bà nói. “Hiểu biết này về vaccine giúp chúng ta giải quyết được vấn đề một cách cụ thể hơn”.
Sốt rét vẫn còn là “kẻ sát thủ” của rất nhiều người trên toàn thế giới. Theo Thông báo Tháng 4/2010 của Tổ chức Y tế Thế giới nhân ngày Sốt rét Thế giới 2010, hầu hết các vùng mắc sốt rét trên thế giới vẫn tiếp tục là các quốc gia thuộc Tiểu vùng Sahara, châu Phi.
Các số liệu thống kê sốt rét vẫn còn làm sửng sốt nhiều người vì hằng năm có đến 1 triệu trẻ em chết vì sốt rét, gần 3 tỷ người có nguy cơ mắc sốt rét và tại châu Phi, có đến 20% tỷ lệ tử vong của trẻ em là do căn bệnh này.
Lợi ích trước mắt từ nghiên cứu này là gì?
Những thay đổi trong nghiên cứu và thử nghiệm vaccine như tiêm phòng vaccine trước khi người bị mắc sốt rét và tránh các cảm ứng của giai đoạn ức chế miễn dịch ở da sẽ cứu sống được rất nhiều người vì thuốc phòng phát huy hết tác dụng của nó.
Tiếp đến là các cá nhân chưa bao giờ nhiễm ký sinh trùng như trẻ sơ sinh sẽ có được sự bảo vệ an toàn từ các loại vaccine công nghệ mới mặc dù ở người lớn vaccine này có thể thất bại.
Hơn nữa, những kiến thức từ nghiên cứu này sẽ giúp đưa ra phương thức mới trong việc sử sụng chloroquine để ngăn chặn sự ức chế miễn dịch được gây ra bởi ký sinh trùng trong da.
Theo ông Simon Pinniger, giám đốc Quỹ Nghiên cứu Sốt rét - Tổ chức tài trợ cho nghiên cứu này nói “Với một khoản kinh phí lớn hằng năm cộng với các nghiên cứu mới như thế này, chúng ta sẽ từng bước loại trừ được căn bệnh chết người này, đây quả thật là một bước tiến lớn, bước gần hơn đến mục tiêu của chúng ta.”