Một nghiên cứu mới được xuất bản trên tạp chí Science cho thấy, nhóm muỗi sốt rét Anopheles gambiae được biết đến với hai loài M và S (Anopheles gambiae S, Anopheles gambiae M) – những trung gian truyền bệnh chính có mặt tại các quốc gia thuộc khu vực Tiểu vùng Sahara - châu Phi, đã thay đổi khá nhiều về mặt di truyền đến nỗi chúng có thể trở thành hai loài muỗi riêng biệt ngay cả khi về mặt hình thái học chúng vẫn rất giống nhau. Nghiên cứu được hoàn thành bởi các nhà khoa học đến từ Trường Đại học Hoàng gia London - Anh Quốc. Trên toàn thế giới, cứ mỗi 30 giây, sốt rét đã làm tử vong 1 trẻ em và hằng năm có khoảng 200 triệu người đã bị mắc phải căn bệnh chết người này, chủ yếu là tại các quốc gia châu Phi.
Việc nâng cao các phương pháp kiểm soát các quần thể muỗi như nghiên cứu cải tiến những loại hóa chất mới diệt côn trùng hoặc các cách làm giảm sự sinh sản của chúng và các nhà khoa học cần đảm bảo rằng các phương thức trên phải có tác dụng cho cả các loài và nhóm mới.
Sự tiến hóa trong di truyền của các loài muỗi đang diễn ra khá nhanh trước khi chúng ta có thể nhận ra các khác biệt ở chúng, các nhà nghiên cứu cho biết. Vì vậy, cấu trúc di truyền của chúng cần phải được giám sát thường xuyên hơn để các phương pháp kiểm soát của chúng ta không bị lạc hậu.
 |  |
Anopheles gambiae S
(Ảnh: vectorbase.org) | Anopheles gambiae M
(Ảnh: vectorbase.org) |
Tiến sĩ George Christophides, người đang làm việc tại Khoa Nghiên cứu Tế bào và Sinh học phân tử thuộc Đại học Hoàng gia London nói: “Sốt rét là một căn bệnh chết người, hàng triệu người trên thế giới và đặc biệt là nhiều trẻ em nhỏ tại châu Phi đã nhiễm và tử vong do căn bệnh này. Chúng ta luôn biết rằng, cách tốt nhất để làm giảm mắc và chết do sốt rét là kiểm soát muỗi và phòng chống muỗi đốt. Nghiên cứu của chúng tôi giúp hiểu rõ hơn cấu tạo của các loài muỗi truyền bệnh sốt rét và từ đó chúng ta có thể tìm ra các phương pháp phòng chống hiệu quả hơn”.
Tiến sĩ Mara Lawniczak, một đồng nghiệp của George Christophides cho biết thêm: “Từ nghiên cứu này, chúng ta có thể nhận ra rằng sự tiến hóa của các loài muỗi nhanh hơn nhiều so với những gì chúng ta thường nghĩ về chúng và thật không may mắn là các các chiến lược kiểm soát muỗi sốt rét chỉ có tác dụng với một số ít loài. Điều quan trọng là phải phát hiện và giám sát tốt các biến đổi về mặt di truyền của muỗi, nếu thành công, bệnh sốt rét và các vector truyền bệnh sẽ dễ dàng nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta”.
Các nhà khoa học đã tiến hành thực hiện hai nghiên cứu một cách rất chi tiết để phân tích hệ gen của hai loài M và S thuộc nhóm Anopheles gambiae. Nghiên cứu thứ nhất tập trung vào việc khảo sát trình tự trong hệ gen của hai loài. Tại đây họ nhận thấy hai dòng M và S không có nhiều mối tương đồng nhau về mặt di truyền, điều mà trước đây họ đã từng nghĩ ngược lại. Những sự khác biệt này có trong tất cả các đoạn gen trong bộ gen của cả hai loài M và S. Ngoài ra, trước khi tiến hành thực hiện nghiên cứu đầu tiên này, các nhà khoa học đã tìm thấy một vài điểm khác nhau nhưng những điểm này chỉ xuất hiện ở một vài điểm quan trọng của bộ gen.
Với nghiên cứu thứ hai, các nhà khoa học đã tiến hành xem xét một số lượng lớn ba loài muỗi khác nhau là M, S và Bamako. Họ cẩn thận đọc qua 400 nghìn điểm trong toàn bộ hệ gen của 3 loài muỗi trên để tìm ra những sự khác nhau và so sánh những điểm này với nhau. Mục tiêu của công việc này là tìm hiểu xem ba loài muỗi trên đã và đang tiến hóa như thế nào. Phun tẩm hóa chất hiện đang là một trong những phương pháp phòng chống
vector truyền bệnh hữu hiệu nhất.
(Ảnh: Olivier Martel/TDR/WHO, syngenta.com) |
Các nhà nghiên cứu đã có những bằng chứng để tin rằng các vector đã tiến hóa một cách khác nhau, phụ thuộc vào các yếu tố môi trường mà vector đó sinh trưởng. Hiện tại, các nhà khoa học đang tiếp tục nghiên cứu sâu hơn để làm sáng tỏ tính dễ tổn thương của muỗi đối với từng yếu tố gây hại đối với chúng và gắn kết những hiểu biết này để lập nên một bản đồ di truyền chi tiết. Và đây chắc chắn sẽ là một trong những công cụ hữu hiệu trong công tác phòng ngừa và kiểm soát các vector truyền bệnh.
Hai nghiên cứu trên được thực hiện bởi sự cộng tác của nhiều nhà khoa học đến từ Đại học Hoàng gia London (Anh), Đại học Notre Dame, Indiana (Hoa Kỳ), Đại học Washington (Hoa Kỳ)…
Tài liệu tham khảo:
"SNP Genotyping Defines Complex Gene-Flow Boundaries Among African Malaria Vector Mosquitoes" D. E. Neafsey, M. K. N. Lawniczak,, D. J. Park, S. N. Redmond, M. B. Coulibaly, S. F. Traoré, N. Sagnon, C. Costantini, C. Johnson, R. C. Wiegand, F. H. Collins, E. S. Lander, D. F. Wirth, F. C. Kafatos, N. J. Besansky, G. K. Christophides, M. A. T. Muskavitch