|
Phòng chống nang sán/sán dây
Bệnh sán dây (Taeniasis) là nhiễm trùng đường ruột sán dây trưởng thành (adult tapeworms). Các bệnh nhiễm trùng sán dây nhân quan trọng nhất gây ra bởi Taenia solium (sán dây lợn) và T. saginata (sán dây bò). Cả hai thể bệnh sán dây thường có một tác động nhỏ đối với sức khỏe con người; tuy nhiên, bệnh sán dây do T.solium có tầm quan trọng y tế công cộng vì nó đóng một vai trò quan trọng trong việc lan truyền bệnh nang sán, một căn bệnh nghiêm trọng. Bệnh nang sán (Cysticercosis) là nhiễm trùng với giai đoạn ấu trùng sán dây (cysticerci). Ở trong cơ thể, ấu trùng sán dây có thể phát triển trong một số mô; những nang này khu trú trong hệ thống thần kinh trung ương gây ra các nang sán thần kinh (neurocysticercosis), thể nghiêm trọng nhất của bệnh. Nang sán thần kinh (Neurocysticercosis) được coi là một bệnh nhiễm trùng phổ biến của hệ thần kinh ở người và là nguyên nhân có thể phòng ngừa thường gặp nhất của bệnh động kinh ở các nước đang phát triển. Hơn 80% trong 50 triệu người trên thế giới 50 đang bị ảnh hưởng bởi động kinh sống ở các nước đang phát triển, trong đó có nhiều quốc gia lưu hành do nhiễm T.solium ở người và lợn. Bệnh nang sán chủ yếu ảnh hưởng đến sức khỏe và sinh kế của nông dân ở các nước đang phát triển tại châu Phi, châu Á và Mỹ Latinh vì nó có thể dẫn đến bệnh động kinh và tử vong ở người, làm giảm giá trị thị trường của lợn và gia súc và làm cho thịt lợn và thịt bò không an toàn để ăn. Mặc dù về mặt lý thuyết bệnh có thể phòng chống và tuyên bố có thể tiêu diệt (eradicable) bởi Lực lượng thực thi quốc tế về tiêu diệt bệnh (International Task Force for Disease Eradication) vào năm 1993 nhưng bệnh nang sán ở T.solium vẫn còn là một căn bệnh lãng quên (neglected disease). Điều này chủ yếu là do thiếu thông tin về gánh nặng và sự lan truyền của bệnh, thiếu các công cụ chẩn đoán có sẵn để sử dụng trong thực địa và việc thiếu xác nhận về giá trị của gói can thiệp đơn giản được sử dụng như một phần của chiến lược phòng chống giun sán lồng ghép. Sự lan truyền (Transmission) Chỉ có con người mới có thể bị nhiễm bởi T.solium và T.saginata trưởng thành, bệnh sán dây bị mắc phải ở người bởi sự vô ý ăn phải các ấu trùng trong thịt lợn hoặc thịt bò nấu chưa chín, tương ứng, ngay khi vào trong cơ thể con người, ấu trùng phát triển thành giun trưởng thành sống trong ruột và phóng thích các đốt sán có trứng thải ra theo phân. Bệnh nang sán mắc phải khi ăn phải trứng hoặc đốt sán, đó là một nhiễm trùng tự nhiên của lợn và gia súc nhưng trong trường hợp của T.solium, nó cũng có thể ảnh hưởng đến con người, thường là khi họ nuốt phải đât, nước hay thực phẩm (chủ yếu là thực vật) bị ô nhiễm bởi trứng của T.solium. Bệnh sán dây và nang sán rất phổ biến ở những nơi có tập quán chăn nuôi động vật như là lợn và gia súc tiếp xúc với phân người. Tần suất của cả hai bệnh này đã giảm ở các nước phát triển do các tiêu chuẩn khắt khe trong kiểm tra thịt, lưu giữ vật nuôi, cải thiện điều kiện vệ sinh và có các cơ sở vệ sinh tốt hơn. Triệu chứng, tiên lượng và điều trị (Symptoms, prognosis and treatment)Bệnh sán dây do T.solium hoặc T.saginata thường đặc trưng bởi các triệu chứng nhẹ và không đặc hiệu; 6-8 tuần sau khi ăn phải ấu trùng là đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy hoặc táo bón có thể phát sinh và cuối cùng sán dây chết theo sau sự điều trị (trái lại nó có thể sống trong nhiều năm). Trong trường hợp nang sán do T.solium, thời gian ủ bệnh có thể thay đổi và những người bị nhiễm bệnh có thể vẫn không có triệu chứng trong nhiều năm. Vị trí của nhiễm trùng mà thường phổ biến nhất trong tư vấn y tế là não bộ, sau đó là mắt và các mô xung quanh. Khi các nang được ghi nhận bởi vật chủ theo sau sự thoái hóa tự phát hoặc sau khi điều trị, một phản ứng viêm có thể xảy ra, điều này thường dẫn đến các triệu chứng lâm sàng, bao gồm đau đầu mãn tính (chronic headaches), mù (blindness), co giật (động kinh nếu bệnh tái diễn), tràn dịch nãon (hydrocephalus), viêm màng não (meningitis), các triệu chứng gây ra bởi tổn thương xâm chiếm khoảng không của hệ thống thần kinh trung ương và chứng mất trí (dementia). Thời gian của các triệu chứng liên quan đến bệnh nang sán và tỷ lệ bệnh nhân sẽ hồi phục hoàn toàn có hoặc không điều trị, được xác định là bị bệnh. Trong trường hợp nặng, bệnh nang sán thần kinh có thể gây tử vong và nó đã được ghi nhận như là một nguyên nhân gây tử vong ở Brazil và Hoa Kỳ, phù nề xung quanh u hạt ấu trùng bị vôi hóa cũng đã được tìm thấy gây ra các triệu chứng. Điều trị bệnh sán dây rất dễ dàng bằng cách sử dụng Praziquantel(5-10 mg/kg, liều duy nhất) hoặc niclosamide (người lớn và trẻ em trên 6 tuổi: 2 g , liều duy nhất sau khi ăn sáng nhẹ, tiếp sau 2 giờ là thuốc nhuận tràng, trẻ em trong độ tuổi 2-6 tuổi: 1 g, trẻ em dưới 2 tuổi: 500 mg). Điều trị bệnh nang sán ở người là khó khăn với thành công khác nhau và có thể bao gồm một liệu trình dài ngày với Praziquantel và/hoặc albendazole, cũng như điều trị hỗ trợ với corticosteroid và/hoặc thuốc chống động kinh. Giám sát và phòng chống (Surveillance, prevention and control)Trong khi nhiễm với T.saginata có thể được quản lý thông qua một phương pháp tiếp cận lâm sàng cá nhân do khả năng gây bệnh thấp, thì những người bị nhiễm do T.solium đòi hỏi các can thiệp y tế công cộng thích hợp nhằm phòng chống và có thể loại trừ bệnh. Các can thiệp như vậy về nguyên tắc đòi hỏi kiểm tra thịt nghiêm ngặt, giáo dục sức khỏe, nấu chín thịt lợn, vệ sinh môi trường và cung cấp đầy đủ nước,cải thiện thực hành chăn nuôi lợn và tiếp cận dễ dàng với điều trị cho cả cá nhân và những người bị nhiễm và những người tiếp xúc gần gũi với họ. Những khó khăn liên quan đến việc thực hiện các biện pháp như vậy tăng lên bởi thực tế là dữ liệu dịch tễ học đáng tin cậy về sự phân bố địa lý của sán dây và nang sán T.solium ở người và lợn thường không có. Cơ chế giám sát thích hợp nên cho phép các trường hợp mới của bệnh nang sán ở người và lợn phải được báo cáo cho các cơ quan quốc gia nhằm thúc đẩy việc xác định các cộng đồng có nguy cơ cao và tập trung các biện pháp phòng chống ở trong khu vực đó. Xác định các vùng có lưu hành T.solium dựa vào một số các công cụ phát hiện bệnh sán dây và bệnh nang sán ở người và bệnh nang sán ở lợn bởi vì các nghiên cứu dịch tễ học đã chứng minh rằng các ca bệnh nang sán ở người và lợn có xu hướng thành từng chùm (cluster) xung quanh người nhiễm sán dây T.solium, người đóng vai trò là nguồn lây truyền, việc xác nhận người lành mang sán dây T.solium có thể giúp tập trung các biện pháp can thiệp y tế công cộng. Phương pháp sẵn có bao gồm phát hiện trứng trong phân người hoặc ở khu vực xung quanh vùng hậu môn hoặc phát hiện các kháng nguyên sán dây trong các mẫu phân người. Các chon lựa có sẵn để phát hiện bệnh nang sán ở người bao gồm sinh thiết u nang dưới da (một biểu hiện thường gặp của bệnh nang sán ở châu Á), chẩn đoán miễn dịch (immunodiagnosis) (phát hiện kháng thể hoặc kháng nguyên ký sinh trùng trong mẫu huyết thanh) và hình ảnh (chụp X quang, chụp cắt lớp vi tính và chụp cộng hưởng từ). Phương pháp phát hiện bệnh nang sán ở lợn bao gồm phương pháp nhanh chóng, rẻ tiền phát hiện u nang ngôn ngữ nhưng điều này có độ nhạy thấp hoặc các xét nghiệm chẩn đoán miễn dịch nhạy cảm hơn và kiểm tra sau khi chết. Một liều thuốc oxfendazole đã được phát hiện là chữa khỏi bệnh nang sán ở lợn mặc dù có thể mất vài tháng để u nang biến mất. Trong năm 2009, tất cả các khía cạnh trong phòng chống nhiễm và bệnh do T.solium đã được thảo luận trong một cuộc tham khảo ý kiến chuyên gia về các bệnh lây truyền qua thực phẩm và bệnh sán dây/nang sán được tổ chức tại Viêng Chăn, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Cuộc họp đã ban hành hướng dẫn tập trung vào một cách tiếp cận lồng ghép mục tiêu cho cả bệnh sán dây và bệnh nang sán và hóa dự phòng có quy mô lớn ở người và điều trị và tiêm phòng cho lợn, những công cụ này nên sẵn có để sử dụng ở thực địa trong vòng 2-3 năm. Nhóm tư vấn tiếp tục thừa nhận rằng tổng vệ sinh môi trường tại cộng đồng (có nghĩa là, việc cung cấp đầy đủ nước sạch vệ sinh môi trường do cộng đồng tự tổ chức) là một phương pháp mới để thay đổi hành vi và có khả năng được mở rộng với mức đầu tư tối thiểu, vai trò tiềm năng (potential role) của nó trong phòng chống nhiễm giun sán đang được điều tra. Hy vọng là việc thực hiện kết hợp của tất cả các can thiệp này sẽ tạo ra ra một tác động trên sự lan truyền T.solium và loại trừ bệnh sán dây/nang sán sẽ là một mục tiêu có thể đạt được trong tương lai gần.
|
TRANG CHỦ
