Thông tin cập nhật của WHO về sốt dengue và sốt dengue nặng
Cập nhật tháng 2/2015. Tổ chức Y tế thế giới (WHO): sốt dengue và sốt dengue nặng (dengue and severe dengue). Sốt dengue là một bệnh do virus truyền qua muỗi mà đã nhanh chóng lan rộng trong tất cả các khu vực của WHO trong những năm gần đây. Virus sốt dengue được truyền qua muỗi cái chủ yếu của loài muỗi Aedes aegypti và ở một mức độ thấp hơn là Ae. albopictus đang lan rộng khắp các vùng nhiệt đới, và sự biến động tại chỗ ở mức nguy cơ bị ảnh hưởng bởi lượng mưa, nhiệt độ và việc đô thị hóa nhanh chóng mà không có kế hoạch.Sốt dengue nặng (còn được gọi là Dengue Haemorrhagic Fever) lần đầu tiên được ghi nhận vào những năm 1950s trong các vụ dịch sốt Dengue ở Philippines và Thái Lan. Hiện nay, sốt Dengue nặng ảnh hưởng đến hầu hết các nước châu Á và Mỹ Latin và đã trở thành một nguyên nhân gây nhập viện hàng đầu và tử vong ở trẻ em tại các khu vực này. Có 4 typ riêng biệt, nhưng có liên quan chặt chẽ, các typ virus gây bệnh sốt Dengue (DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4). Phục hồi sau khi bị nhiễm ở một nguời cung cấp một khả năng miễn dịch suốt đời chống lại với type huyết thanh đó. Tuy nhiên, miễn dịch chéo đối với các typ huyết thanh khác sau khi phục hồi chỉ có miễn dịch một phần và tạm thời. Các lần nhiễm tiếp theo bởi type huyết thanh khác làm tăng nguy cơ phát triển bệnh sốt dengue nặng. Gánh nặng sốt Dengue trên toàn cầu (Global burden of dengue)Theo WHO tỷ lệ mắc bệnh sốt dengue đã tăng đáng kể trên toàn thế giới trong những thập kỷ gần đây, những con số thực tế về các trường hợp sốt dengue được báo cáo không đầy đủ và nhiều trường hợp được phân loại sai. Một ước tính gần đây cho thấy có khoảng 390 triệu ca nhiễm sốt dengue mỗi năm (khoảng tin cậy 95% từ 284-528 triệu ca), trong đó 96 triệu ca (67-136 triệu ca) có biểu hiện về mặt lâm sàng (với bất kỳ mức độ nghiêm trọng nào của bệnh)1 .Một nghiên cứu khác về sự phổ biến của bệnh sốt dengue, ước tính rằng 3, 9 tỷ người, trong 128 nước, có nguy cơ nhiễm bệnh sốt dengue2 Các nước thành viên trong 3 khu vực của WHO thường xuyên báo cáo số lượng hàng năm của các ca bệnh, trong năm 2010 gần 2,4 triệu ca đã được báo cáo. Mặc dù gánh nặng toàn cầu đầy đủ của bệnh là không chắc chắn, tuy nhiên bắt đầu các hoạt động để ghi lại tất cả các trường hợp sốt dengue phần nào giải thích sự gia tăng mạnh về số lượng các trường hợp được báo cáo trong những năm gần đây. Các đặc trưng khác của bệnh bao gồm mô hình dịch tễ của nó, bao gồm các vùng lưu hành rất nặng của nhiều typ virus sốt dengue ở nhiều nước và tác động đáng báo động về sức khỏe con người và các nền kinh tế toàn cầu và quốc gia. Trước năm 1970 chỉ có 9 quốc gia đã trải qua các vụ dịch sốt dengue nặng, hiện nay bệnh lưu hành ở hơn 100 quốc gia trong các khu vực của WHO ở châu Phi, châu Mỹ, Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương. Các khu vực châu Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất. Các ca bệnh từ Châu Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương đã vượt quá 1,2 triệu ca trong năm 2008 và hơn 3 triệu ca trong năm 2013 (dựa trên các số liệu chính thức do các nước thành viên). Gần đây, số lượng các trường hợp báo cáo tiếp tục tăng. Trong năm 2013, có 2,35 triệu ca sốt dengue đã được báo cáo chỉ tính riêng ở châu Mỹ, trong đó có 37 687 ca bị sốt dengue nặng. Không chỉ là số lượng các trường hợp tăng khi bệnh lây lan đến các khu vực mới mà còn sự bùng phát của các vụ dịch đang xảy ra, mối đe dọa của một vụ dịch có thể có của bệnh sốt dengue hiện đang tồn tại ở châu Âu và sự lây truyền tại chỗ của bệnh sốt dengue đã được báo cáo lần đầu tiên tại Pháp và Croatia trong năm 2010 và các trường hợp nhập khẩu đã được phát hiện trong 3 nước châu Âu khác. Trong năm 2012, một vụ dịch sốt dengue trên đảo Madeira của Bồ Đào Nha gây ra hơn 2.000 ca nhiễm và các trường hợp nhập khẩu đã được phát hiện ở lục địa Bồ Đào Nha và 10 quốc gia khác ở châu Âu. Trong năm 2013, các ca bệnh đã xảy ra ở Florida (Hợp chủng quốc Hoa Kỳ) và tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Sốt dengue cũng tiếp tục ảnh hưởng đến một số nước Nam Mỹ, đặc biệt là Costa Rica, Honduras và Mexico. Ở châu Á, Singapore đã báo cáo sự gia tăng các trường hợp sau một sự vắng bóng trong nhiều năm và các vụ dịch cũng đã được báo cáo tại Lào. Trong năm 2014, xu hướng này cho thấy gia tăng về số lượng các trường hợp ở nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, quần đảo Cook, Fiji, Vanuatu và Malaysia, với sốt xuất huyết typ 3 (DEN 3) ảnh hưởng đến các quốc đảo Thái Bình Dương sau khi vắng bóng bệnh trong hơn 10 năm, sốt dengue cũng đã được báo cáo tại Nhật Bản sau khi vắng bóng hơn 70 năm. Ước tính có khoảng 500 000 người bị sốt Dengue nặng phải nhập viện mỗi năm, một tỷ lệ lớn trong số đó là trẻ em, khoảng 2,5% số người này bị chết. Sự lan truyền (Transmission)WHO/TDR/Stammers Muỗi Aedes aegypti là vector chính của bệnh sốt dengue,vi rus lây truyền sang người qua vết đốt của muỗi cái bi nhiễm, sau khi ủ virus từ 4-10 ngày, một con muỗi bị nhiễm bệnh có khả năng lây truyền virus trong phần còn lại của cuộc đời.Người bị nhiễm bệnh là người mang trùng chính và là nơi nhân lên của virus, phục vụ như là một nguồn của virus cho các con muỗi không bị nhiễm bệnh. Những bệnh nhân đã bị nhiễm virus sốt dengue có thể truyền bệnh (trong vòng 4-5 ngày; tối đa 12 ngày) thông qua muỗi Aedes sau khi các triệu chứng đầu tiên của họ xuất hiện. Muỗi Aedes aegypti sống trong môi trường đô thị và sinh đẻ chủ yếu là trong các thùng chứa nhân tạo. Không giống như các loài muỗi khác, Ae. aegypti là một loài muỗi thích hút máu vào ban ngày; thời kỳ đỉnh cao của nó cắn là vào buổi sáng sớm và buổi chiều muộn trước khi hoàng hôn. Muỗi Ae. aegypti cái cắn nhiều người trong từng giai đoạn hút máu. Aedes albopictus, một vector sốt Dengue phụ ở châu Á, đã lan sang Bắc Mỹ và châu Âu chủ yếu do thương mại quốc tế trong các lốp xe đã sử dụng (một môi trường sinh đẻ) và các hàng hoá khác (ví dụ như hàng hóa bằng tre). Ae. albopictus rất thích nghi và, do đó, có thể tồn tại trong các khu vực mát mẻ của châu Âu. Sự lây lan của nó là do sự chịu đựng của nó tới nhiệt độ dưới mức đóng băng, ngủ đông, và khả năng trú ẩn trong môi trường sống rất nhỏ. Các đặc điểm (Characteristics)Sốt dengue là bệnh nặng, giống cúm ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh, trẻ em và người lớn nhưng hiếm khi gây tử vong.Sốt dengue nên được nghi ngờ khi bị sốt cao (40°C/104°F) đi kèm với 2 triệu chứng sau đây: đau đầu dữ dội, đau sau mắt, đau cơ và khớp, buồn nôn, nôn mửa, sưng hạch hoặc phát ban. Các triệu chứng này thường kéo dài từ 2-7 ngày, sau thời gian ủ bệnh từ 4-10 ngày sau khi bị cắn từ một con muỗi bị nhiễm bệnh. Sốt dengue nặng là một biến chứng tiềm ẩn chết người do rò rỉ huyết tương, tích tụ nước, suy hô hấp, xuất huyết nghiêm trọng, hoặc suy tạng. Dấu hiệu cảnh báo xảy ra 3-7 ngày sau khi có các triệu chứng đầu tiên kết hợp với sự giảm nhiệt độ (dưới 38°C/100°F) bao gồm đau bụng dữ dội, nôn kéo dài, thở nhanh, chảy máu nướu răng, mệt mỏi, bồn chồn và có máu trong khi nôn mửa. 24-48 giờ tiếp theo của giai đoạn quan trọng có thể gây chết người do đó chăm sóc y tế thích hợp là cần thiết để tránh các biến chứng và nguy cơ tử vong. Điều trị (Treatment)Không có thuốc đặc trị với sốt dengue, đối với bệnh sốt dengue nặng thì chăm sóc y tế do các bác sĩ và y tá có kinh nghiệm với các ảnh hưởng và sự tiến triển của bệnh có thể cứu mạng sống-giảm tỷ lệ tử vong từ hơn 20% xuống dưới chưa đầy 1%, đồng thời duy trì lượng dịch cơ thể của bệnh nhân là rất quan trọng trong chăm sóc bệnh sốt dengue nặng. Chủng ngừa (Immunization)Không có thuốc chủng ngừa để bảo vệ chống lại bệnh sốt dengue,tuy nhiên tiến bộ lớn đã được thực hiện trong việc phát triển một loại vaccine chống sốt dengue/sốt dengue nặng. 3 loại vaccin sống giảm độc lực-đang được phát triển trong giai đoạn II và giai đoạn III của thử nghiệm lâm sàng, và 3 ứng cử viên vaccine khác (dựa trên cấu trúc siêu phân tử, DNA và dựa trên vi rút bất hoạt tinh khiết) đang ở các giai đoạn đầu của phát triển lâm sàng. WHO cung cấp tư vấn kỹ thuật và hướng dẫn cho các nước và các đối tác tư nhân để hỗ trợ nghiên cứu và đánh giá vaccine. Phòng chống (Prevention and control)WHO/TDR/Crump Hiện nay, phương pháp duy nhất để phòng chống sự lây truyền virus sốt dengue là chống lại các loài muỗi vector thông qua ngăn ngừa muỗi tiếp cận với môi trường sống đẻ trứng bằng cách xử lý và biến cải môi trường; xử lý chất thải rắn đúng và loại bỏ môi trường sống do con người tạo ra; che phủ, đổ và làm sạch các thùng chứa nước sinh hoạt trong nhà hàng tuần; sử dụng thuốc trừ sâu thích hợp tới các nơi lưu trữ nước ngoài trời;sử dụng các biện pháp bảo vệ cá nhân tại các hộ gia đình như rèm cửa sổ, quần áo dài tay, vật liệu tẩm hóa chất diệt, các cuộn hương vòng và bình xịt; cải thiện sự tham gia và huy động cộng đồng để kiểm soát vector bền vững; sử dụng thuốc trừ sâu như phun không trung trong các vụ dịch như là một trong những biện pháp phòng chống vector khẩn cấp; giám sát chủ động và giám sát các vector nên được thực hiện để xác định tính hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Đáp ứng của Tổ chức y tế thế giới (WHO response)WHO đáp ứng với bệnh sốt dengue theo những cách như hỗ trợ các nước trong việc xác định các vụ dịch thông qua mạng lưới cộng tác của các phòng xét nghiệm; cung cấp sự hỗ trợ kỹ thuật và hướng dẫn cho các nước để xử lý hiệu quả các vụ dịch sốt Dengue; hỗ trợ các nước nhằm cải thiện các hệ thống báo cáo của họ và nắm bắt những gánh nặng thực sự của bệnh;cung cấp đào tạo về xử lý lâm sàng, chẩn đoán và phòng chống vector ở cấp khu vực với một số trung tâm cộng tác; hình thành các chiến lược và chính sách dựa trên bằng chứng;phát triển các công cụ mới, bao gồm các sản phẩm thuốc trừ sâu và các công nghệ ứng dụng;tập hợp báo cáo chính thức của bệnh sốt dengue và sốt dengue nặng từ hơn 100 quốc gia thành viên và xuất bản cuốn sổ tay và hướng dẫn về xử lý ca bệnh, phòng chống sốt dengue đối với các nước thành viên.
1 Bhatt S, Gething PW, Brady OJ, Messina JP, Farlow AW, Moyes CL et.al. The global distribution and burden of dengue. Nature;496:504-507.
2 Brady OJ, Gething PW, Bhatt S, Messina JP, Brownstein JS, Hoen AG et al. Refining the global spatial limits of dengue virus transmission by evidence-based consensus. PLoS Negl Trop Dis. 2012;6:e1760. doi:10.1371/journal.pntd.0001760.
|
TRANG CHỦ
