|
Thuốc tác động đa đích có thể hạ gục sốt rét trong tương lai
Bệnh sốt rét là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất của loài ngườivà ký sinh trùng sốt rét là tác nhân gây chết người hàng loạt và bệnh là một vấn đề y tế công cộng nghiêm trọng qua hàng ngàn năm. Mặt dù, trường hợp mắc sốt rét ở người được phát hiện đầu tiên có từ những năm 450 sau Công nguyên nhưng hơn một ngàn năm sau, thế giới vẫn còn đấu tranh chống lại loài ký sinh trùng gây bệnh này. 
Nghiên cứu các thuốc kháng sinh đa đích tác dụng có thể giúp các nhà khoa học tìm ra các thuốc
chống sốt rét chống kháng thuốc
Gần đây, với số liệu thống kê chưa đầy đủ, có ít nhất 3,3 triệu người, hay gần một nửa dân số thế giới có nguy cơ mắc bệnh sốt rét. Tình hình sốt rét nặng nhất là ở các quốc gia và vùng lãnh thổ châu Phi - nơi người ta ước tính chiếm khoảng 90% số ca tử vong do sốt rét toàn thế giới. Để loại trừ sốt rét, các nhà khoa học phải nghiên cứu phát triển các thuốc mới có hiệu lực cao, nhằm tiêu diệt ký sinh trùng sốt rét trong máu. Nhưng để phòng ngừa sự lây truyền sốt rét trong cộng đồng, các thuốc này cũng phải có khả năng tiêu diệt các dạng lây truyền mà ký sinh trùng đang phát triển. Một thử thách mà thế giới gặp phải là các nguồn thuốc sốt rét hữu dụng đang cạn kiệt và bị kháng thuốc nghiêm trọng. Các thuốc điều trị sốt rét được sử dụng phổ biến hiện nay có “thời gian sống” hay tuổi thọ rất ngắn. Điều này là vì ký sinh trùng sốt rét đã phát triển tính kháng thuốc. Các thuốc hiện nay đang trở nên kém hiệu quả vì ký sinh trùng phát triển kháng đối với các loại thuốc này, nhất là thuốc có hiệu lực cao như artemisinins và các dẫn suất của chúng như dihydroartemisinin, artesunate, artemether, arteether, ….. Để giải quyết vấn đề này, các nhà nghiên cứu đang dành nhiều tiền của và công sức nghiên cứu tìm ra các thuốc chống sốt rét tương lai có tác dụng đa đích (multi-targets drugs) để chế ngự ký sinh trùng và hạn chế phát triển kháng thuốc. Các thuốc tác dụng đa đích cũng có thể thúc đẩy quá trình khám phá và phát triển thuốc mới khác có hiệu lực cao, chống đa kháng thuốc tốt, nhằm đạt được các thành quả trong phòng chống và tiến đến loai trừ sốt rét. Các chất ức chế đa đích chúng ta đang nghiên cứu đã phát huy đích tác dụng cả nguyên nhân gây bệnh và các dạng lây truyền bệnh của ký sinh trùng sốt rét. Ký sinh trùng sốt rét là một loài thay đổi đáng kinh ngạc. Nó có thể thay đổi dạng thích nghi trong các môi trường khác nhau để gây bệnh và lan truyền bệnh. Ở những người nhiễm bệnh sốt rét, ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) sống trong các tế bào hồng cầu, gây vỡ hồng cầu, gây nên các triệu chứng và biến chứng của bệnh SR. Các triệu chứng thường thấy gồm sốt, rét rung, đau đầu, đau cơ, buồn nôn hoặc nôn, rối laonj tiêu hóa,… là những triệu chứng thường xuất hiện trong khoảng ngày thứ 10 đến ngày thứ 15 kể từ khi muỗi truyền ký sinh trùng. Nhưng khi một muỗi cái đốt một người đang nhiễm ký sinh trùng sốt rét (thoi trùng), thì một dạng đặc biệt của ký sinh trùng gọi là tế bào gametocyte đi vào muỗi theo máu của người bị chích đốt. Dạng ký sinh trùng sốt rét đặc biệt này, sau đó phát triển trong con muỗi mới nhiễm và trưởng thành dạng ký sinh trùng khác, có thể lây truyền qua người khác khi nó đốt một ai đó. Hậu quả là dẫn đến sự lây lan bệnh sốt rét trong cộng đồng. Từ sự tiếp xúc lặp đi lặp lại với một loại thuốc sốt rét, ký sinh trùng “thích nghi” một cách rõ ràng với sự có mặt của thuốc bằng sự thay đổi DNA của nó (?). Điều này có nghĩa tác dụng của thuốc đối với ký sinh trùng không còn hiệu quả khi uống thuốc hay ký sinh trùng “loại bỏ” thuốc trước khi thuốc có thể phát huy tác dụng của nó. Để giảm khả năng phát triển kháng thuốc của ký sinh trùng, các thuốc sốt rét được sản xuất trong dạng thuốc phối hợp có artemisinins (ACTs) hoặc không artemisinin (Non-ACTs). Người ta kết hợp hai loại thuốc sốt rét có các quá trình tác động hay cơ chế tác động khác nhau trong một viên duy nhất (Fixed dosage combination_FDCs). Người ta cho rằng sẽ rất khó khăn để ký sinh trùng sốt rét thay đổi đồng thời các đích tác dụng (target) để trở nên kháng với cả hai loại thuốc trong viên phối hợp. Với các thuốc điều trị kết hợp, khả năng giảm phát triển kháng thuốc của ký sinh trùng lớn hơn nhiều so với liệu pháp điều trị một thuốc hay đơn trị liệu (monotherapy). Ngay cả các thuốc phối hợp (ACTs hay non-ACTs) giúp trì hoãn tính kháng thuốc của ký sinh trùng sốt rét, thì khả năng phát triển kháng thuốc của ký sinh trùng sốt rét vẫn nhanh hơn quá trình nghiên cứu và phát triển các thuốc mới được phát triển (mất rất nhiều thời gian) và đưa vào sử dụng trong cộng đồng phổ cập sẽ cần một thời gian rất dài. Để nâng cao và duy trì “vũ khí” chống lại ký sinh trùng sốt rét, các chuyên gia nghiên cứu cần đưa vào sử dụng các loại thuốc tác động nhanh hơn, cũng như tăng thời gian sống (tăng tuổi thọ) của các thuốc sốt rét hiện đang lưu hành và đang sử dụng trong phác đồ thuốc và danh mục thuốc sốt rét quốc gia (NDPs). Câu trả lời cho câu hỏi hắc búa này nằm ở lĩnh vực phát triển thuốc kháng sinh có hoạt tính chống sốt rét. Lĩnh vực thuốc kháng sinh đang phát triển các loại thuốc kháng sinh mới chống lại tình trạng đa kháng thuốc, đó là các thuốc có nhiều đích tác dụng thay cho thuốc một đích tác dụng như trước đây. Thay vì một thuốc phối hợp có hai tác dụng trị liệu riêng biệt, một thuốc đa đích tác dụng có nhiều tác dụng mà ký sinh trùng cần phát triển khả năng kháng lại thuốc đó. Điều này làm tăng hiệu lực thuốc theo cấp số nhân so với thuốc kết hợp về tác dụng chống lại kháng thuốc. Chẳng hạn, về sự thành công nổi bật của chiến lược này là thuốc chống lao (hiện đang có vấn đề siêu kháng thuốc), trong đó có thuốc SQ109 là thuốc đang được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2. Nó tác động hoặc ngăn chặn nhiều đích tác dụng gồm ức chế hiệu quả sự sinh trưởng của tế bào và làm giảm rất thấp tỷ lệ kháng thuốc tự phát. Tiếp cận một thuốc có đa đích tác dụng có thể đem lại “sự bùng nổ” về khám phá thuốc như mong muốn đáp ứng được yêu cầu điểu trị sốt rét. Quá trình này sẽ thúc đẩy việc đưa vào sử dụng các thuốc trong thử nghiệm lâm sàng và giảm kháng thuốc lan rộng. Cuối cùng, quá trình tiếp cận thuốc có cơ chế tác động đa đích thì tác dụng sẽ ngăn chặn lây lan bệnh sốt rét bằng đích tác dụng trên các dạng lây truyền. Với phương thức này, chúng ta hy vọng đạt một bước ngăn chặn ký sinh trùng sốt rét và tạo ra một sự khác biệt đáng kể để hạn chế và loại trừ bệnh.
|
TRANG CHỦ
