Các vật chủ trung gian truyền bệnh sán lá gan lớn ở người

Cập nhật ngày 7/3/2016. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm (Foodborne trematodiases) ảnh hưởng hơn 56 triệu người trên toàn cầu.Bệnh do các loài sán lá (flukes) gây nên, trong đó có những loài phổ biến nhất là Clonorchis, Opisthorchis, Fasciola và Paragonimus. Người bị nhiễm bệnh do dùng thức ăn sống hoặc chưa nấu chín như cá, động vật giáp xác (crustaceans) và các thực vật là nơi ẩn náu trong phút chốc của ký sinh trùng ở giai đoạn ấu trùng.

Sự lan truyền (Transmission)

Các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm là bệnh lây truyền động vật, tức là chúng lan truyền tự nhiên từ các động vật có xương sống cho con người và ngược lại. Tuy nhiên, sự lan truyền trực tiếp là không thể vì các ký sinh trùng gây bệnh có liên quan trở thành lây nhiễm chỉ sau khi đã hoàn thành vòng đời phức tạp mà thường liên quan đến các giai đoạn trong các vật chủ trung gian (intermediate) không phải con người. Vật chủ trung gian thứ nhất trong mọi trường hợp là ốc nước ngọt (freshwater snail), trong khi vật chủ thứ hai là khác nhau với clonorchiasis và opisthorchiasis thì vật chủ là một loài cá nước ngọt (freshwater fish), trong khi paragonimiasis thì vật chủ là một loài giáp xác, còn sán lá gan lớn (fascioliasis) không đòi hỏi một vật chủ trung gian thứ hai mà vật chủ cuối cùng luôn luôn là một động vật có vú. Người bị nhiễm bệnh khi ăn phải các vật chủ trung gian thứ hai bị nhiễm với các thể ấu trùng của ký sinh trùng, trong trường hợp sán lá gan lớn người bị nhiễm khi ăn phải ấu trùng cùng với các loại rau thủy sinh mà chúng gắn vào (xem bảng 1).

Bảng 1: Đặc điểm dịch tể học các loài sán lá truyền qua thực phẩm

Dịch tể học và gánh nặng bệnh tật (Epidemiology and burden)

Trong năm 2005, ước tính hơn 56 triệu người trên toàn thế giới bị nhiễm sán lá từ thực phẩm và hơn 7000 người chết vì nhiễm bệnh.Các ca nhiễm sán lá truyền qua thực phẩm đã được báo cáo từ hơn 70 quốc gia toàn cầu nhưng Đông Á và Nam Mỹ là những khu vực bị ảnh hưởng nặng nhất và là một vấn đề y tế công cộng nghiêm trọng. Ở trong các quốc gia, sự lan truyền thường được giới hạn trong các khu vực nhất định và phản ánh các liên quan đến hành vi và sinh thái như thói quen sử dụng thực phẩm của người dân, phương pháp sản xuất và chế biến thực phẩm và sự phân bố của các vật chủ trung gian. Thông tin về tình hình dịch tễ học các bệnh nhiễm sán lá truyền qua thực phẩm ở châu Phi chủ yếu là không đầy đủ, tác động kinh tế của các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm là đáng kể và chủ yếu liên quan đến tổn thất trong ngành công nghiệp nuôi trồng thủy sản mở rộng do hạn chế về xuất khẩu và giảm nhu cầu tiêu dùng.

Các triệu chứng (Symptoms)

Gánh nặng y tế công cộng do các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm chủ yếu là do tỷ lệ mắc bệnh chứ không phải là tỷ lệ tử vong, nhiễm sán lá giai đoạn đầu thường nhẹ và không được chú ý vìkhông có triệu chứng hoặc rất hiếm. Ngược lại nếu số lượng nhiều thì tình trạng mệt mỏi toàn thân phổ biến và đau dữ dội có thể xảy ra, nhất là ở vùng bụng xảy ra thường xuyên nhất trong các trường hợp nhiễm sán lá gan lớn. Nhiễm trùng mãn tính luôn gắn liền với bệnh tật nghiêm trọng, các triệu chứng chủ yếu nằm ở các cơ quan đặc biệt và phản ánh vị trí cuối cùng của sán trưởng thành trong cơ thể. Với clonorchiasis và opisthorchiasis, sán trưởng thành cư trú trong các đường mật nhỏ của gan, gây ra viêm và xơ hóa của các mô lân cận và cuối cùng gây ung thư đường mật, một thể trầm trọng và có khả năng gây ra tử vong của ung thư ống mật; cả C.sinensis và O.viverrini nhưng không phải với O.felineus được phân loại như là các tác nhân gây ung thư. Với sán lá gan lớn (fascioliasis), sán trưởng thành cư trú trong túi mật và ống mật lớn hơn, nơi đó chúng gây viêm, xơ hóa, tắc nghẽn, đau bụng và vàng da; xơ gan và thiếu máu cũng xảy rathường xuyên. Với sán lá phổi (paragonimiasis), vị trí cuối cùng của sán là mô phổi gây ra các triệu chứng có thể bị nhầm với bệnh lao: ho mãn tính với đờm dính máu, đau ngực, khó thở (thở nhanh) và sốt, sự di chuyển của sán đến não là trầm trọng nhất.

Phòng chống bệnh (Prevention and control)

Phòng chống nhiễm sán truyền qua thực phẩm nhằm làm giảm nguy cơ lây nhiễm và kiểm soát tỷ lệ mắc bệnh có liên quan, các biện pháp y tế công cộng thú y và thực hành an toàn thực phẩm làm giảm nguy cơ lây nhiễm, trong khi để kiểm soát tỷ lệ bệnh tật cải thiện tiếp cận tới điều trị bằng cách sử dụng các loại thuốc an toàn và hiệu quả (thuốc tẩy giun). Điều trị có thể được cung cấp thông qua hóa trị liệu phòng ngừa hay xử lý ca bệnh cá thể, hóa trị liệu phòng ngừa liên quan đến một phương pháp tiếp cận dựa trên quần thể nơi tất cả mọi người trong một vùng hay khu vực nhất định được cho thuốc mà không phân biệt tình trạng nhiễm của họ được khuyến cáo ở những nơi có số lượng lớn của các cá nhân đang bị nhiễm bệnh. Xử lý ca bệnh cá thể liên quan đến việc điều trị cho người được xác định hoặc nghi nghờ bị nhiễm (xem bảng 2) cách tiếp cận này là thích hợp hơn nơi có ít chùm ca bệnh và những nơi cơ sở y tế là sẵn có.

Bảng 2: Chiến lược và thuốc được khuyến cáo.

Đáp ứng của WHO (WHO response)

Nhiệm vụ của WHO về phòng chống các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm là một phần của một phương pháp tiếp cận lồng ghép trong phòng chống các bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTDs) bao gồm phát triển các định hướng chiến lược và khuyến nghị; hỗ trợ lập bản đồ ở các nước lưu hành bệnh; hỗ trợ các can thiệp thí điểm và chương trình phòng chống ở các nước lưu hành; hỗ trợ việc giám sát và đánh giá các hoạt động triển khai thực hiện; cung cấp tài liệu về gánh nặng của bệnh sán lá truyền qua thực phẩm và tác động của các biện pháp can thiệp được thực hiện.WHO thúc đẩy bằng việc đưa bệnh sán lá truyền qua thực phẩm vào trong các mục tiêu của các can thiệp hóa trị dự phòng với mục đích đảm bảo rằng những hậu quả tồi tệ nhất của chúng (ung thư ống mật và những cơ quan khác) được ngăn chặn hoàn toàn.WHO cũng đã đàm phán một thỏa thuận với Novartis Pharma AG, theo đó công ty này trao tặng Triclabendazole để điều trị bệnh sán lá gan lớn và sán lá phổi ở người được vận chuyển miễn phí tới các Bộ Y tế áp dụng chúng, WHO mời gọi tất cả các nước lưu hành tận dụng lợi thế của chương trình quyên góp này.Trong năm 2015, khoảng 600.000 người đã được báo cáo đã nhận được thuốc điều trị bệnh sán lá do thực phẩm trên toàn thế giới, các chương trình lớn nhất cho công tác phòng chống các bệnh sán lá do thực phẩm đang được thực hiện ở Bolivia, Campuchia, Peru và Việt Nam.

Các nội dung khác »

---

• Một số vấn đề điều trị và quản lý ca bệnh ký sinh trùng sán nhái ở người (Phần 4-Hết) (19/02/2024)
• Một số vấn đề điều trị và quản lý ca bệnh ký sinh trùng sán nhái ở người (Phần 3) (18/02/2024)
• Một số vấn đề điều trị và quản lý ca bệnh ký sinh trùng sán nhái ở người (Phần 2) (16/02/2024)
• Một số vấn đề điều trị và quản lý ca bệnh ký sinh trùng sán nhái ở người (Phần 1) (15/02/2024)
• Neurocysticercosis: Cập nhật Chẩn đoán Lâm sàng và Hình ảnh thần kinh (Phần 2) (07/11/2023)
• Neurocysticercosis: Cập nhật về Chẩn đoán Lâm sàng và Hình ảnh thần kinh (Phần 1) (02/11/2023)
• Phấn 2. Cập nhật điều trị và quản lý ca bệnh ấu trùng sán dây lợn thể thần kinh từ Tổ chức Y tế Thế giới (25/06/2023)
• Phần 1. Cập nhật điều trị và quản lý ca bệnh ấu trùng sán dây lợn thể thần kinh từ Tổ chức y tế thế giới (15/06/2023)
• WHO chính thức ban hành Hướng dẫn phòng chống và loại trừ bệnh sán máng ở người (23/02/2022)
• Làm thế nào để phòng bệnh do sán dây và ấu trùng sán dây lợn hiệu quả? (06/05/2019)
• Đáp ứng miễn dịch trong bệnh sán dây lợn và sán dây bò và bệnh ấu trùng sán dây lợn thể thần kinh (04/05/2019)
• Một số thông tin liên quan đến quản lý và điều trị bệnh sán dây/ấu trùng sán dây lợn (03/05/2019)
• Một số thông tin về bệnh sán dây và ấu trùng sán dây ở người (Update on Human Taeniasis and Cysticercosis) (02/05/2019)
• Cần có sự hiểu biết cần thiết về bệnh sán dây lợn (08/04/2019)
• Phần 2: Cập nhật thông tin về nghiên cứu bệnh sán dây và ấu trùng sán dây lợn ở người và động vật (27/03/2019)