|
Zika, sốt xuất huyết, sốt rét và muỗi gây chết người
Ngày 14/3/2016. Malaria News-Zika, sốt xuất huyết, sốt rét và muỗi gây chết người (Zika, dengue, malaria and the deadly mosquito). Loài muỗi gây phiền toái mà người Malaysia phải sống chungnhưng sự liên kết của chúng với rất nhiều bệnh nguy hiểm đã làm cho thế giới xem vai trò của muỗi là rất nghiêm trọng. Căn bệnh nóng hổi nhất hiện nay là virus Zika nhưngở Malaysia, sốt xuất huyết và sốt rét vẫn còn đáng lo ngại hơn. Ngoài ra, cònnhiều bệnh khác do muỗi truyền như sốt vàng da, giun chỉ bạch huyết, Chikungunya và sốt Tây sông Nile nênkhông có gì ngạc nhiên khi muỗi thậm chí còn được gọi là loài nguy hiểm nhất thế giới. Bạn đang ngủ ngon lành khi một âm thanh kêu ù ù xung quanh đầu của bạn đánh thức bạn dậy, buộc bạn phải cố gắng đuổi nó đi hoặc khi bạn đang đi bộ trong công viên và chỉ nhận ra bạn đã bị đốt khi ban xuất hiện trên cánh tay và đôi chân của bạn, đáng lo ngại hơn là khi trẻ sơ sinh trong gia đình của bạn phát triển những đốm đỏ trên làn da mịn ở mặt. Tuy nhiên, sự quan tâm đến virus Zika vẫn còn đang “nóng hổi” sau khi các báo cáo từ năm 2015cho là nó gây ra dị tật bẩm sinh và có tính cấp thiết trong việc tìm kiếm một loại vaccine.Số ca mắc sốt xuất huyết đã tăng ở mức báo động nhưng cho đến nay vẫn không có thuốc điều trị đặc hiệu cũng không có loại vaccine phòng ngừa được cấp phép,có nhiều loại thuốc để điều trị bệnh sốt rét nhưng ký sinh trùng sốt rét gia tăng sự đề kháng với các loại thuốc này. Từ năm ngoái, virus Zika được cho là lan truyền tại chổ ở 31 quốc gia của Châu Mỹ Latin và vùng Caribe, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo rằng nó có thể được lan truyền ở các nước khác như Malaysia, nơi có muỗi Aedes aegypti.Mối quan tâm chính là virus Zika do có mối liên quan rõ ràng với các rối loạn thần kinh, đặc biệt là tật đầu nhỏ (một dị tật bẩm sinh nơi đầu của em bé nhỏ hơn bình thường). 8 quốc gia cũng đã báo cáo sự gia tăng của hội chứng Guillain-Barré (ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi) liên quan đến Zika. Ngày 8/3/2016, Ủy ban khẩn cấp Zika của WHO (WHO’s Zika Emergency Committee) kết luận rằng "ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy có một mối quan hệ nhân quả giữa các trường hợp đầu nhỏ và các rối loạn thần kinh khác với virus Zika", đồng thời khuyến cáo cần có nghiên cứu thêm về mối liên hệ giữa virus Zika và các rối loạn thần kinh, các biện pháp phòng chống vector, giáo dục công chúng về những nguy cơ, ưu tiên phát triển các công cụ chẩn đoán mới, các loại thuốc mới và vaccine.
Về bệnh sốt rét hành động toàn cầu đã mang lại những kết quả tốt đẹp, từ năm 2000-2015 trong các quần thể có nguy cơ tỷ lệ mắc bệnh sốt rét giảm 37% và tỷ lệ tử vong giảm 60% trên toàn cầu. Sốt rét do ký sinh trùng Plasmodium (chủng gây chết người nhiều nhất là P. falciparum) được lan truyền bởi muỗi Anopheles. Theo WHO, đến năm 2015 đã có 214 triệu ca mắc sốt rét và 438.000 trường hợp tử vong. Thuốc điều trị tốt nhất là liệu pháp kết hợp dựa vào artemisinin (ACT) nhưng ký sinh trùng P. falciparum đang kháng với artemisinin và các loại thuốc đối tác cũng như trước đó nó đã kháng với chloroquine và sulfadoxine-pyrimethamine. Trong những năm gần đây, sự đề kháng này đã được phát hiện tại Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam. WHO cảnh báo đa kháng thuốc sốt rét có thể lây lan sang các khu vực khác "với những hậu quả sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng" (with dire public health consequences). Hiện tại không có vaccine được cấp phép chống lại bệnh sốt rét, một vaccine nghiên cứu chống lại P. falciparum là tiên tiến nhất và hy vọng rằng vaccine có thể được triển khai trong vòng 3-5 năm tới.
Đối với sốt xuất huyết có lẽ là bệnh liên quan đến muỗi đáng sợ nhất ở Malaysia do sự gia tăng nhanh chóng số ca mắc từ 19.884 ca (36 trường hợp tử vong) trong năm 2011 lên hơn 120.000 ca (322 tử vong) trong năm 2015. Theo WHO, không có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sốt xuất huyết hoặc sốt xuất huyết trầm trọng nhưng việc phát hiện sớm và chăm sóc y tế thích hợp làm giảm tỷ lệ tử vong dưới 1%, vì vậy phòng chống bệnh sốt xuất huyết chỉ phụ thuộc vào các biện pháp phòng chống vector hiệu quả. Trong khi sốt xuất huyết hiếm khi gây tử vong thì sốt xuất huyết trầm trọng là có khả năng gây chết người, do rò rỉ plasma, tích tụ dịch, suy hô hấp, xuất huyết nghiêm trọng, hoặc suy tạng. Hiện nay chưa có vaccine được cấp phép để bảo vệ chống lại bệnh sốt xuất huyết nhưng có 3 loại vaccine đang được thử nghiệm lâm sàng, phương pháp duy nhất để kiểm soát hoặc ngăn chặn sự lây truyền virus sốt xuất huyết là phòng chống muỗi vector. Các hành động được đề nghị bởi WHO bao gồm ngăn ngừa muỗi tiếp cận vào môi trường sống đẻ trứng, xử lý các chất thải rắn thích hợp, loại bỏ môi trường sống nhân tạo như đổ và làm sạch các thùng chứa nước sinh hoạt và sử dụng thuốc diệt côn trùng thích hợp tới những nơi chứa nước ngoài trời. Cũng có khuyến cáo là sử dụng bảo vệ cá nhân tại hộ gia đình như rèm cửa sổ, quần áo dài tay, vật liệu chống côn trùng, hương xua muỗi; huy động cộng đồng phòng chống vector, sử dụng thuốc diệt côn trùng trong các vụ dịch, theo dõi và giám sát các vectơ để xác định tính hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Mặc dù phòng chống vector là quan trọng nhất đối với tất cả các bệnh do muỗi truyền thì một trong những vấn đề lớn là muỗi đang trở nên đề kháng với thuốc diệt côn trùng. Trong những năm gần đây, muỗi đề kháng với pyrethroid (lớp thuốc diệt côn trùng chính được sử dụng để phòng chống bệnh sốt rét) đã được tìm thấy ở nhiều quốc gia và trong một số khu vực, sự đề kháng với tất cả 4 loại thuốc diệt côn trùng được sử dụng cho y tế công cộng đã được phát hiện. Để chống lại điều này, WHO khuyến cáo sử dụng luân phiên các lớp khác nhau của thuốc diệt côn trùng. Các chiến lược khác nhằm quản lý kháng thuốc diệt côn trùng bao gồm các công cụ ưu tiên không sử dụng thuốc diệt côn trùng như loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, bảo vệ cá nhân chống lại côn trùng đốt và kết hợp việc sử dụng thuốc diệt côn trùng với các phương pháp phòng chống khác mà không dùng hóa chất. Tại Malaysia, các nhà khoa học tại Trung tâm nghiên cứu các bệnh truyền nhiễm và các trường đại học khác nhau đã báo cáo bằng chứng cho thấy muỗi Aedes đang trở nên ít nhạy cảm với thuốc trừ sâu hóa học vì sử dụng rộng rãi. Nhìn chung, loài muỗi nhỏ đang gây ra các vấn đề sức khỏe, thậm chí tàn phá trên toàn thế giới, rất nhiều các nguồn lực đã được sử dụng để chống muỗi và ảnh hưởng của nó. Trong một số khu vực giảm tỷ lệ mắc bệnh sốt rét đã có hiệu quả tốt, một số khu vực sốt xuất huyết đã trải qua một sự gia tăng bùng nổ và phát triển bất lợi và một số khu vực khác virus Zika đang nổi lên như một cuộc khủng hoảng mới làm cho hàng triệu người thường xuyên lo sợ đến mất ngủ. Trong các vấn đề sức khỏe thì kích thước của muỗi không quan trọng, các loài động vật hoặc thực thể sinh học càng nhỏ thì càng gây tử vong lớn hơn. Như vậy, cuộc chiến vẫn tiếp tục giữa người với người, muỗi và các tác nhân gây bệnh mà chúng mang theo. Quan điểm này hoàn toàn là của riêng tác giả-Martin Khor là giám đốc điều hành của Trung tâm phía Nam.
|
TRANG CHỦ
