Bệnh Chagas (American trypanosomiasis)
Cập nhật tháng 3/2016. Tổ chức Y tế thế giới (WHO)-Bệnh Chagas (Chagas disease American trypanosomiasis). Bệnh Chagas còn gọi là American trypanosomiasis là căn bệnh đe dọa tính mạng con người do ký sinh trùng đơn bào Trypanosoma cruzi (T. cruzi) gây ra.
Khoảng từ 6 đến 7 triệu người trên thế giới ước tính bị nhiễm Trypansosoma cruzi-ký sinh trùng gây bệnh Chagas. Bệnh Chagas được tìm thấy chủ yếu ở các khu vực lưu hành của 21quốc gia1 Mỹ Latinh, nơi đó bệnh lây truyền chủ yếu sang người qua vector do tiếp xúc với phân hoặc nước tiểu của bọ triatominae được gọi là 'bọ hôn' (kissing bugs) và có rất nhiều cái tên khác nhau tùy thuộc vào khu vực địa lý. Chi phí điều trị cho bệnh Chagas vẫn còn đáng kể, chỉ tính riêng ở Colombia chi phí hàng năm của chăm sóc y tế cho tất cả các bệnh nhân bị bệnh đã được ước tính vào khoảng 267 triệu USD trong năm 2008, phun tồn lưu hóa chất diệt vector sẽ có chi phí gần 5 triệu USD mỗi năm. Bệnh Chagas được đặt tên sau khi Carlos Ribeiro Justiniano Chagas, một nhà nghiên cứu và là bác sĩ người Brazil đã phát hiện ra căn bệnh này vào năm 1909. Sự phân bổ (Distribution)Bệnh Chagas xảy ra chủ yếu ở phần lục địa của Mỹ Latinh, với ngoại lệ là căn bệnh này không xảy ra ở đảo Caribbean. Tuy nhiên, trong những thập kỷ qua, bệnh này ngày càng được phát hiện tại Hoa Kỳ, Canada, và nhiều quốc gia ở Châu Âu và một số nước ởTây Thái Bình Dương. Điều này chủ yếu là do sự di chuyển dân số giữa Mỹ Latinh và phần còn lại của thế giới. Các dấu hiệu và triệu chứng (Signs and symptoms)Bệnh Chagas biểu hiện trong 2 giai đoạn: Giai đoạn đầu cấp tính (acute phase) kéo dài khoảng 2 tháng sau khi nhiễm, một số lượng lớn các loại ký sinh trùng lưu thông trong máunhưng trong nhiều trường hợp các triệu chứng không xuất hiện hoặc nhẹ. Chưa đầy 50% số người bị cắn bởi một con bọ triatominae, đặc trưng về các dấu hiệu đầu tiên có thể nhìn thấy là một tổn thương da hoặc sưng tím của một mi mắt. Ngoài ra họ có thể gây sốt, nhức đầu, các tuyến bạch huyết sưng to, xanh xao, đau cơ, khó thở, sưng và đau bụng hoặc đau ngực. Trong giai đoạn mạn tính (chronic phase), ký sinh trùng ẩn dấu chủ yếu trong tim và cơ tiêu hóa. Có đến 30% bệnh nhân bị rối loạn tim và có đến 10% bị các vấn đề về tiêu hóa (đặc trưng bằng sự to hơn của thực quản hoặc ruột kết), thần kinh hoặc các thay đổi kết hợp. Trong những năm sau đó, nhiễm trùng có thể dẫn đến đột tử hoặc suy tim gây ra bởi sự phá hủy tiến triển của các cơ tim và hệ thần kinh. Sự lan truyền (Transmission)Ở Mỹ Latinh, ký sinh trùng T. cruzi được lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc với phân/nước tiểu của bọ triatominae hút máu bị nhiễm bệnh, vectơ mang ký sinh trùng thường sống trong các vết nứt tường hoặc mái nhà của những ngôi nhà xây dựng kém tại các khu vực nông thôn hoặc ngoại thành. Bình thường, chúng núp vào ban ngày và trở nên hoạt động vào ban đêm khi chúng hút máu người thường một diện tích da bị phơi nhiễm như mặt và bọ thải phân ra gần vết cắn. Ký sinh trùng vào cơ thể khi người theo bản năng bị vấy bẩn bởi phân hay nước tiểu vào vết cắn, mắt, miệng, hoặc vào bất kỳ chổ da nào bị rách. T. cruzi cũng có thể được truyền bởi tiêu thụ thực phẩm bị nhiễm T. Cruzi ví dụ qua tiếp xúc với phân hay nước tiểu của bọ triatominae bị nhiễm bệnh; truyền máu từ những người cho máu bị nhiễm bệnh; lan truyền mẹ bị nhiễm sang con mới sinh của mình trong khi mang thai hoặc khi sinh con; cấy ghép nội tạng bằng cách sử dụng nội tạng từ những người hiến tạng bị nhiễm bệnh và tai nạn trong phòng thí nghiệm. Điều trị (Treatment)Để tiêu diệt ký sinh trùng, bệnh Chagas có thể được điều trị bằng benznidazole và cũng có thể dùng nifurtimox. Cả hai loại thuốc có hiệu quả gần 100% trong việc chữa bệnh nếu được cho ngay sau khi nhiễm vào lúc bắt đầu của giai đoạn cấp tính bao gồm cả các trường hợp lây truyền bẩm sinh. Tuy nhiên, khi hiệu quả của cả hai loại thuốc này giảm thì người bị nhiễm bệnh kéo dài hơn. Việc điều trị cũng được chỉ định cho những người mà nhiễm trùng đã được kích hoạt (ví dụ do ức chế miễn dịch) và cho các bệnh nhân trong giai đoạn mãn tính sớm. Người lớn bị nhiễm bệnh, đặc biệt là những người không có triệu chứng cần được cung cấp điều trị vì thuốc chống ký sinh trùng cũng có thể ngăn ngừa hoặc hạn chế tiến triển của bệnh. Trong những trường hợp này, các lợi ích tiềm tàng của thuốc trong việc ngăn ngừa hoặc trì hoãn sự phát triển của bệnh chagas nên được cân nhắc với thời gian dài điều trị (lên đến 2 tháng) và các phản ứng bất lợi có thể (xảy ra ở 40% bệnh nhân được điều trị). Benznidazole và nifurtimox không nên dùng cho phụ nữ mang thai hoặc những người bị suy thận hoặc suy gan. Nifurtimox cũng chống chỉ định cho những người có một tiền sử bị các rối loạn thần kinh hoặc tâm thần. Ngoài ra, điều trị đặc hiệu cho các biểu hiện tim mạch hoặc tiêu hóa có thể được yêu cầu. Phòng chống bệnh (Control and prevention)Không có thuốc chủng ngừa cho bệnh chagas, phòng chống vector là phương pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa ở Mỹ Latinh,sàng lọc máu là cần thiết để ngăn chặn lây nhiễm qua truyền máu và cấy ghép nội tạng.Về nguồn gốc (hơn 9000 năm trước đây), T. cruzi chỉ gây ảnh hưởng đến động vật hoang dã, sau đó lan sang vật nuôi và con người. Ổ chứa lớn của ký sinh trùng T. cruzi ở động vật hoang dã của châu Mỹ có nghĩa là ký sinh trùng không bị tiêu diệt. Thay vào đó, các mục tiêu kiểm soát là sự loại bỏ việc lan truyền và tiếp cận sớm với chăm sóc sức khỏe cho người dân bị nhiễm bệnh và bị bệnh. T. cruzi có thể lây nhiễm bởi một số loài trong số các bọ triatominae, phần lớn trong số đó được tìm thấy ở châu Mỹ. Tùy thuộc vào khu vực địa lý, WHO khuyến cáo các phương pháp sau đây để phòng chống và kiểm soát bệnh như phun nhà ở và các khu vực xung quanh với thuốc trừ sâu tồn lưu; cải thiện nhà ở để ngăn chặn sự phá hoại củavector; các biện pháp phòng ngừa cá nhân như màn ngủ; thực hành vệ sinh tốt trong chế biến thực phẩm, vận chuyển, bảo quản và tiêu thụ; sàng lọc người hiến máu; kiểm tra các cơ quan, mô hoặc tế bào của các người cho và người nhận; sàng lọc trẻ sơ sinh và trẻ em khác ở các bà mẹ bị nhiễm bệnh để chẩn đoán và điều trị sớm. Đáp ứng của WHO(WHO response)Từ những năm 1990s đã có những thành công quan trọng trong việc kiểm soát ký sinh trùng và vector tại Mỹ Latinh, trong các vùng lãnh thổ của Southern Cone, Trung Mỹ, Hiệp ước Andean và Sáng kiến Liên chính phủ vùng Amazon, với Ban Thư ký Tổ chức Y tế Liên Mỹ. Những sáng kiến đa quốc gia này dẫn đến việc làm giảm đáng kể sự lan truyền tải bởi các vector nội địa. Ngoài ra, nguy cơ lây truyền bằng truyền máu đã được giảm đáng kể trên khắp châu Mỹ Latinh. Những tiến bộ này có được có thể vì sự cam kết mạnh mẽ của các nước thành viên lưu hành căn bệnh này, và sự tăng cường của các tổ chức nghiên cứu và kiểm soát cùng với sự hỗ trợ của nhiều đối tác quốc tế, đồng thời một loạt các thách thức bổ sung đã phải đối mặt bao gồm duy trì và củng cố tiến bộ thu được trong kiểm soát dịch bệnh; sự xuất hiện của bệnh Chagas tại khu vực trước đây được coi là không bệnh như lưu vực sông Amazon; kiên trì trong các vùng nơi mà công tác phòng chống thu được tiến bộ, chẳng hạn như vùng Chaco của bang Plurinational thuộc Bolivia; sự lây lan của bệnh chủ yếu do sự gia tăng di biến động dân số giữa Mỹ Latinh và phần còn lại của thế giới; tăng cường tiếp cận với chẩn đoán và điều trị cho hàng triệu người bị nhiễm bệnh. Để đạt được mục tiêu loại trừ sự lây truyền bệnh Chagas và chăm sóc sức khỏe cho bệnh nhân bị nhiễm/ ốm, cả ở các nước lưu hành và không lưu hành, WHO đặt mục tiêu gia tăng mạng lưới ở cấp độ toàn cầu và củng cố năng lực khu vực và quốc gia tập trung tăng cường hệ thống thông tin và giám sát dịch tễ trên thế giới; dự phòng lây truyền qua truyền máu và cấy ghép nội tạng ở các nước lưu hành và không lưu hành bệnh; thúc đẩy việc xác định các xét nghiệm chẩn đoán sàng lọc và chẩn đoán bị nhiễm bệnh; mở rộng phòng ngừa thứ phát do lây truyền bẩm sinh và xử lý các trường hợp nhiễm trùng bẩm sinh và không bẩm sinh và thúc đẩy sự thống nhất về xử lý ca bệnh đầy đủ. Tài liệu tham khảo
1 Argentina, Belize, Bolivia (Plurinational State of), Brazil, Chile, Colombia, Costa Rica, Ecuador, El Salvador, French Guiana, Guatemala, Guyana, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Suriname, Uruguay, and Venezuela (Bolivarian Republic of). 1 Argentina, Belize, Bolivia (bang Plurinational), Brazil, Chile, Colombia, Costa Rica, Ecuador, El Salvador, Guiana thuộc Pháp, Guatemala, Guyana, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Suriname, Uruguay, và Venezuela (Cộng hòa Bolivarian).
|
TRANG CHỦ
