Theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị sốt rét ban hành vào năm 2003, Bộ Y tế quy định việc uống thuốc phòng sốt rét cho các đối tượng có nguy cơ tạm thời và cấp thuốc tự điều trị nhưng trong hướng dẫn ban hành thay thế vào năm 2007 đã tập huấn, việc quy định uống thuốc phòng sốt rét được bãi bỏ mà chỉ thực hiện việc cấp thuốc tự điều trị. Thực tế kiểm tra tại cơ sở, một số nhân viên y tế và người dân đã nhầm lẫn cấp thuốc tự điều trị để sử dụng uống phòng sốt rét.
Các quy định theo hướng dẫn
Theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị sốt rét năm 2003, Bộ Y tế chỉ định việc uống thuốc phòng sốt rét cho các đối tượng có nguy cơ tạm thời như phụ nữ mang thai, khách du lịch, người đến công tác có thời hạn ở vùng sốt rét trong vòng 6 tháng; người mới đến định cư trong vùng sốt rét trong vòng 6 tháng. Ngoài ra, việc cấp thuốc tự điều trị cho người đi vào vùng sốt rét lưu hành và xa cơ sở y tế như dân đi rừng, ngủ rẫy, cán bộ, bộ đội đi công tác vào vùng sốt rét ... để họ tự điều trị khi có sốt nghi ngờ bị mắc bệnh sốt rét cũng được chỉ định thực hiện; cán bộ y tế hướng dẫn điều trị khi cấp thuốc và theo dõi kết quả sử dụng khi họ trở về. Tuy nhiên qua quá trình ứng dụng, việc uống thuốc phòng sốt rét đã không mang lại hiệu quả cao mà lại tạo điều kiện cho ký sinh trùng sốt rét dễ dàng kháng thuốc và gây nhiều tốn kém, lãng phí ...
Vì vậy, trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét thay thế vào năm 2007, Bộ Y tế đã bãi bỏ việc uống thuốc phòng sốt rét, chỉ duy trì quy định việc cấp thuốc tự điều trị. Cán bộ y tế cấp thuốc và hướng dẫn tự điều trị cho các đối tượng như phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét, khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng; người đi rừng, ngủ rẫy, qua lại biên giới vùng sốt rét lưu hành. Mặc dù chỉ định này đã được tập huấn cho các nhân viên y tế cơ sở nhưng qua kiểm tra thực tế, một số nơi vẫn còn nhầm lẫn, người dân khi được cấp thuốc tự điều trị do không hướng dẫn kỹ nên đã sử dụng thuốc để uống phòng, sai với quy định.
Cần hiểu khác biệt để tránh nhầm lẫn
Thuốc uống phòng sốt rét được sử dụng cho các đối tượng có nguy cơ tạm thời, các đối tượng này chưa bị mắc bệnh sốt rét nhưng cần được bảo vệ khi sinh sống, đi du lịch, đến công tác trong vùng sốt rét lưu hành. Theo quy định, phụ nữ có thai uống 2 viên thuốc chloroquine hàng tuần trong thời kỳ mang thai, khách du lịch, người đến công tác có thời hạn trong vòng 6 tháng uống thuốc phòng sốt rét hàng tuần và 4 tuần sau khi ra khỏi vùng sốt rét bằng thuốc mefloquine, có thể uống chloroquine khi vào vùng có ký sinh trùng sốt rét còn nhạy cảm với thuốc; người mới đến định cư trong vùng sốt rét uống thuốc phòng sốt rét trong 6 tháng đầu bằng thuốc mefloquine hàng tuần, có thể uống chloroquine khi vào vùng có ký sinh trùng sốt rét còn nhạy cảm với thuốc. Như vậy, uống thuốc phòng là việc chủ động bảo vệ khi chưa bị mắc bệnh sốt rét. Ưu điểm của biện pháp này là khi uống thuốc, trong cơ thể người uống đã sẵn có hoạt chất thuốc chống sốt rét, nếu bị muỗi truyền bệnh mang mầm bệnh chích đốt máu, ký sinh trùng sốt rét xâm nhập vào sẽ bị tiêu diệt và phòng được bệnh. Nhược điểm của biện pháp là phải sử dụng thuốc khi chưa bị mắc bệnh, ký sinh trùng sốt rét nếu xâm nhập vào cơ thể người sẽ có cơ hội tiếp xúc, tăng sức chịu đựng và khả năng kháng thuốc. Ngoài ra, một lượng lớn thuốc sốt rét được các cơ sở y tế sử dụng phổ biến sẽ gây ra sự tốn kém, lãng phí ngân sách Nhà nước vì thuốc sốt rét được cấp hoàn toàn miễn phí. Thuốc uống phòng sốt rét thường được sử dụng là chloroquine, còn thuốc mefloquine không có nguồn lực cung cấp và khá đắt tiền.
Thuốc cấp tự điều trị được chỉ định cấp cho phụ nữ có thai sống trong vùng sốt rét, khách du lịch, người mới vào vùng sốt rét trong vòng 6 tháng; người đi rừng, ngủ rẫy, qua lại vùng biên giới vùng sốt rét lưu hành. Thuốc này không được sử dụng để uống phòng mà chỉ cấp dự trữ, mang theo, luôn luôn sẵn có bên mình để sử dụng khi bị sốt nghi ngờ mắc bệnh sốt rét. Như vậy, thuốc được dùng khi đã bị mắc bệnh với triệu chứng sốt nghi mắc bệnh sốt rét; không dùng khi chưa bị mắc bệnh như các trường hợp uống phòng. Các cơ sở y tế khi cấp thuốc tự điều trị, cần hướng dẫn rõ cho các đối tượng được cấp chỉ định dùng thuốc một cách cụ thể để tránh nhầm lẫn vì trong tư duy của họ vẫn còn mang ý nghĩ cũ của việc uống thuốc phòng. Một điều cũng cần chú ý trên thực tế, nhân viên y tế ở cơ sở khi cấp thuốc tự điều trị không thống kê báo cáo vào số liều thuốc điều trị bệnh nhân mặc dù loại thuốc cấp tự điều trị cũng là loại thuốc thường sử dụng để điều trị người bệnh vì sẽ làm tăng số bệnh nhân sốt rét ảo do việc cấp thuốc. Thuốc cấp tự điều trị nên cấp loại sử dụng ngắn ngày, tiện dụng, dễ bảo quản và có chế độ quản lý thuốc đã cấp một cách chặt chẽ để tránh lãng phí.