Một công nhân xây dựng làm nhiệm vụ ở Lào về bị mắc bệnh sốt rét, đến một cơ sở y tế để được khám, xét nghiệm máu và điều trị. Cầm trong tay phiếu trả lời kết quả xét nghiệm FTG+++, người công nhân này đã tìm đến Trung tâm Phòng chống Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng để hỏi về ý nghĩa của ký hiệu đã được xét nghiệm viên ghi trên phiếu.
Vậy phiếu ghi kết quả xét nghiệm là FTG+++có ý nghĩa như thế nào ?
Ở Việt Nam, ký sinh trùng sốt rétgây bệnh cho người chủ yếu là hai chủng loại là Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax. Để xác định tình trạng bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét, các cơ sở y tế thường lấy lam máu xét nghiệm, nhuộm lam máu bằng phương pháp nhuộm giemsa và soi phát hiện ký sinh trùng dưới kính hiển vi quang học. Khi phát hiện được chủng loại Plasmodium falciparum (P.falciparum), kết quả xét nghiệm ghi ký hiệu là F. Tương tự như vậy, khi phát hiện được chủng loại Plasmodium vivax (P.vivax) kết quả xét nghiệm ghi ký hiệu là V. Như vậy trong phiếu ghi kết quả, người công nhân xây dựng này đã mắc bệnh sốt rét do bị nhiễm chủng loại ký sinh trùng sốt rét P.falciparum.
Máu của người bệnh được xác định kết quả là dương tính khi phát hiện được thể vô tính của ký sinh trùng sốt rét trong hồng cầu. Thể vô tính trong hồng cầu của ký sinh trùng sốt rét là thể Tư dưỡng (Trophozoite), ký hiệu là T và thể Phân liệt (Schizonte), ký hiệu là S. Thể hữu tính trong hồng cầu của ký sinh trùng sốt rétlà thể Giao bào (Gametocyte), ký hiệu là G. Theo phiếu ghi kết quả, trong máu của người công nhân xây dựng mắc bệnh sốt rét từ Lào về do bị nhiễm ký sinh trùng chủng loại P.falciparum, phát hiện có thể loại Tư dưỡng T và thể loại Giao bào G. Thể Tư dưỡng T là thể vô tính trong hồng cầu gây nên cơn sốt cho bệnh nhân. Thể Giao bào G là thể hữu tính trong hồng cầu gây lây lan bệnh cho những người lành chưa bị mắc bệnh khi muỗi Anopheles có cơ hội đốt máu của người bệnh và truyền sang cho người lành.
Ký hiệu dấu + ghi trên phiếu xét nghiệm xác định mật độ ký sinh trùng sốt rét bị nhiễm. Theo quy ước, để đánh giá mật độ ký sinh trùng sốt rét thường căn cứ vào số ký sinh trùng thể vô tính trong hồng cầu trên số vi trường ở kính hiển vi được soi.
Ký hiệu + : phát hiện từ 1 đến 10 ký sinh trùng trên 100 vi trường
Ký hiệu ++ : phát hiện từ 11 đến 100 ký sinh trùng trên 100 vi trường
Ký hiệu +++ : phát hiện từ 1 đến 10 ký sinh trùng trên 1 vi trường
Ký hiệu ++++ : phát hiện từ 11 đến 100 ký sinh trùng trên 1 vi trường
Như vậy trong máu của người công nhân xây dựng bị mắc bệnh sốt rét được ghi mật độ ký sinh trùng là +++ có nghĩa là khi mới soi 1 vi trường của lam máu, xét nghiệm viên đã phát hiện có từ 1 đến 10 ký sinh trùng.
Vậy kết quả xét nghiệm lam máu ghi ký hiệu FTG+++ có ý nghĩa là trong máu bệnh nhân đã bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét chủng loại P.falciparum (F), có thể loại Tư dưỡng (T) và thể loại Giao bào (G) với mật độ ký sinh trùng tương đối cao thể hiện bằng 3 dấu cộng (+++).
Ý nghĩa kết quả của các ký hiệu tương tự
FT++: nhiễm chủng loại P.falciparum, thể loại Tư dưỡng, mật độ 2 dấu cộng
FG+: nhiễm chủng loại P.falciparum, thể loại Giao bào, mật độ 1 dấu cộng
VTG +: nhiễm chủng loại P.vivax, thể loại Tư dưỡng, Giao bào, mật độ 1 dấu cộng
VT++: nhiễm chủng loại P.vivax, thể loại Tư dưỡng, mật độ 2 dấu cộng
FTG VT +++ : nhiễm phối hợp cả hai chủng loại P.falciparum và P.vivax, có thể loại Tư dưỡng, Giao bào của P.falciparum và thể loại Tư dưỡng của P.vivax với mật độ tương đối cao thể hiện bằng 3 dấu cộng.
Vai trò của kết quả xét nghiệm trong chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét
Trong chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét, cán bộ y tế phải căn cứ vào kết quả lam máu xét nghiệm ký sinh trùng ngoài việc khai thác yếu tố dịch tễ và lâm sàng để xác định, đồng thời có cơ sở để chỉ định điều trị với các loại thuốc sốt rét thích hợp tuỳ theo chủng loại ký sinh trùng bị nhiễm.
Trong quá trình theo dõi kết quả điều trị, ngoài việc theo dõi lâm sàng, cán bộ y tế cũng cần theo dõi diễn biến của ký sinh trùng. Theo quy định của Bộ Y tế, tất cả bệnh nhân sốt rét lâm sàng hoặc nghi ngờ bị mắc sốt rét đều phải lấy lam máu xét nghiệm, xác định chủng loại ký sinh trùng, đếm mật độ ký sinh trùng sốt rét vào ngày bắt đầu điều trị (ngày D0), 2 ngày (ngày D2) và 7 ngày (ngày D7) sau điều trị để đánh giá hiệu lực của thuốc đang được dùng. Trên cơ sở này, cán bộ y tế có thể phân loại đáp ứng điều trị với các mức độ điều trị thất bại sớm, điều trị thất bại muộn để có hướng xử trí những trường hợp điều trị thất bại một cách phù hợp. Trên thực tế, đối với bệnh nhân sốt rét, các cơ sở y tế chỉ mới quan tâm đến việc lấy lam máu vào ngày bắt đầu điều trị để giúp cho việc chẩn đoán và điều trị lúc đầu, 2 ngày và 7 ngày sau đó thường không thực hiện lam máu xét nghiệm để theo dõi diễn biến ký sinh trùng, đánh giá hiệu lực thuốc và phân loại đáp ứng điều trị. Vì vậy, đối với một bệnh nhân có kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét dương tính vào ngày bắt đầu điều trị, cán bộ điều trị phải có y lệnh cho xét nghiệm viên tiếp tục lấy lam máu đầy đủ vào ngày thứ 2 và ngày thứ 7 sau điều trị để có cơ sở theo dõi kết quả điều trị theo quy định của Bộ Y tế.