Tháng 8/2014. WHO - Cập nhật bức tranh về thừa cân và béo phì trên thế giới (Obesity and overweight). Thừa cân và béo phì đang là những nguy cơ hàng đầu đối với số ca tử vong trên toàn cầu, khoảng 3,4 triệu người tử vong mỗi năm do hậu quả của tình trạng thừa cân hoặc béo phì, 44% gánh nặng của bệnh tiểu đường, 23% gánh nặng bệnh tim thiếu máu cục bộ và 7% đến 41% gánh nặng về một số bệnh ung thư có liên quan đến thừa cân và béo phì.
Thế nào là thừa cân và béo phì? (What are overweight and obesity?)
Thừa cân và béo phì được định nghĩa là sự tích tụ mỡ bất thường hoặc quá mức có thể làm giảm sức khỏe, chỉ số khối cơ thể (Body mass index_BMI) là một chỉ số đơn giản của cân nặng theo chiều cao thường được sử dụng để phân loại thừa cân và béo phì ở người lớn được định nghĩa là trọng lượng của một người tính bằng kg chia cho bình phương chiều cao của người đó theo mét vuông (kg/m2). Theo WHO: chỉ số BMI ≥ 25 là thừa cân và ≥ 30 là béo phì, BMI cung cấp các biện pháp ở mức quần thể hữu ích nhất về thừa cân và béo phì vì nó là như nhau cho cả hai giới và cho mọi lứa tuổi của người lớn, tuy nhiên cần được coi là một hướng dẫn sơ bộ bởi vì nó không tương ứng với cùng một mức độ béo ở những người khác nhau.
Sự kiện về thừa cân và béo phì (Facts about overweight and obesity)
WHO ước tính tỷ lệ thừa cân và béo phì toàn cầu từ năm 2008 hơn 1,4 tỷ người lớn 20 tuổi trở lên bị thừa cân, trong số những người lớn thừa cân thì có hơn 200 triệu đàn ông và gần 300 triệu phụ nữ bị béo phì, tóm lại hơn 10%người lớn trên thế giới bị béo phì.
Trong năm 2012 hơn 40 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị thừa cân hoặc béo phì, từng được coi là một vấn đề ở các quốc gia có thu nhập cao nhưng hiện tại thừa cân và béo phì đang gia tăng ở các nước có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình, đặc biệt là ở đô thị. Ở các nước đang phát triển có nền kinh tế mới nổi lên (theo phân loại của Ngân hàng thế giới như các nước thấp và thu nhập trung bình) tỷ lệ gia tăng của tình trạng béo phì và thừa cân ở trẻ em đã cao hơn 30% so với các nước phát triển.
Thừa cân và béo phì có liên quan đến số ca tử vong nhiều hơn trên toàn thế giới so với nhẹ cân, ví dụ 65% dân số thế giới sống ở các nước nơi mà thừa cân và béo phì gây tử vong nhiều hơn so với nhẹ cân (bao gồm tất cả các quốc gia có mức thu nhập cao và hầu hết các quốc gia có mức thu nhập trung bình).
Nguyên nhân nào gây ra thừa cân và béo phì? (What causes obesity and overweight?)
Nguyên nhân cơ bản của bệnh béo phì và thừa cân là một sự mất cân bằng năng lượng giữa lượng calo tiêu thụ và lượng calo thu vào, trên toàn thế giới đã có một sự gia tăng của các loại thực phẩm giàu năng lượng có nhiều chất béo; sự gia tăng về tình trạng bất hoạt thể chất do tính chất ngày càng ít vận động của nhiều hình thức làm việc, thay đổi phương thức vận chuyển và gia tăng đô thị hóa. Những thay đổi về mô hình hoạt động thể chất và chế độ ăn uống thường là kết quả của sự thay đổi môi trường và xã hội có liên quan đến sự phát triển và thiếu các chính sách hỗ trợ trong các lĩnh vực như y tế, nông nghiệp, giao thông, quy hoạch đô thị, môi trường, chế biến thực phẩm, phân phối, tiếp thị và giáo dục.
 |
| Nguyên nhân thừa cân và béo phì do tiêu thụ năng lượng cao nhưng lại ít vận động |
Các hậu quả về sức khỏe phổ biến do thừa cân và béo phì ? (What are common health consequences of overweight and obesity?)
Gia tăng chỉ số BMI là một yếu tố nguy cơ chính đối với các bệnh không lây nhiễm như các bệnh tim mạch (chủ yếu là bệnh tim và đột quỵ) là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong năm 2012; bệnh tiểu đường; rối loạn cơ xương (đặc biệt là viêm xương khớp-một căn bệnh thoái hóa cao của các khớp); một số bệnh ung thư (ung thư nội mạc tử cung, ung thư vú, và ung thư ruột kết); nguy cơ đối với các bệnh không lây nhiễm tăng lên cùng với sự gia tăng chỉ số BMI. Béo phì ở trẻ thơ có liên quan với cơ hội bị bệnh béo phì, tử vong sớm và tàn tật ở tuổi trưởng thành cao hơn, tuy nhiên ngoài việc gia tăng nguy cơ trong tương lai, trẻ em bị béo phì thường bị khó thở, tăng nguy cơ gãy xương, tăng huyết áp, các dấu hiệu sớm của bệnh tim mạch, đề kháng với insulin và các hiệu ứng về mặt tâm lý.
Đối mặt với gánh nặng gấp đôi về bệnh tật (Facing a double burden of disease)
Nhiều quốc giacó mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình đang phải đối mặt với một "gánh nặng kép" (double burden) của bệnh tật, trong khi các quốc gia này tiếp tục đối phó với các vấn đề về bệnh truyền nhiễm và thiếu dinh dưỡng thì họ đang trải qua một sự bùng nổ nhanh chóng với các yếu tố nguy cơ mắc bệnh không truyền nhiễm như bệnh béo phì và thừa cân, đặc biệt là ở đô thị. Không phải là không phổ biến để tìm thấy tình trạng thiếu dinh dưỡng và béo phì cùng tồn tại trong cùng một đất nước, cùng một cộng đồng và cùng một gia đình. Trẻ em ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và thu nhập trung bình dễ bị tổn thương nhiều hơn tình trạng dinh dưỡng không đầy đủ ở trẻ em nhỏ tuổi và trẻ sơ sinh và trước sinh, đồng thời chúng cũng dễ bị phơi nhiễm với các thực phẩm nghèo vi chất, giàu chất béo, giàu đường, nhiều muối, giàu năng lượng, mà có xu hướng thấp hơn về chi phí và cũng thấp hơn về chất lượng dinh dưỡng, những chế độ ăn uống này kết hợp với mức hoạt động thể lực thấp hơn dẫn đến sự gia tăng mạnh tình trạng béo phì ở trẻ em, trong khi các vấn đề suy dinh dưỡng vẫn chưa được giải quyết.
 |
| Trại giảm cân cho trẻ em béo phì |
Làm thế nào để giảm tình trạng thừa cân và béo phì? (How can overweight and obesity be reduced?)
Thừa cân và béo phì cũng như các bệnh không lây nhiễm có liên quan đến chúng phần lớn có thể phòng ngừa được, môi trường và cộng đồng hỗ trợ là nền tảng trong việc hình thành sự lựa chọn của người dân, làm cho sự lựachọn thực phẩm lành mạnh hơn và các hoạt động thể chất thường xuyên là sự lựa chọn dễ dàng nhất (có thể tiếp cận, sẵn có và giá cả phải chăng) và do đó ngăn ngừa bệnh béo phì.
Ở cấp độ cá nhân mọi người có thể gới hạn năng lượng thu vào từ tổng số chất béo và đường; gia tăng mức tiêu thụ trái cây và rau quả, cũng như các loại đậu, ngũ cốc nguyên hạt và các loại hạt; tham gia vào các hoạt động thể chất thường xuyên (60 phút mỗi ngày cho trẻ em và 150 phút mỗi tuần cho người lớn). Trách nhiệm cá nhân chỉ có thể có hiệu quả đầy đủ ở những nơi mà mọi người có thể tiếp cận đến một lối sống lành mạnh do đó ở cấp độ xã hội điều quan trọng là hỗ trợ cá nhân trong việc làm theo các khuyến nghị trên, thông qua các cam kết chính trị bền vững và sự cộng tác của nhiều bên liên quan cả công cộng và tư nhân; thực hiện các hoạt động thể chất thường xuyên và lựa chọn chế độ ăn uống lành mạnh có sẵn, giá cả phải chăng và dễ dàng tiếp cận đến tất cả mọi người- đặc biệt là các cá nhân nghèo nhất.
Ngành công nghiệp thực phẩm có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy chế độ ăn uống lành mạnh bằng cách giảm chất béo, đường và hàm lượng muối trong thực phẩm chế biến; đảm bảo sự lựa chọn thực phẩm lành mạnh và bổ dưỡng là có sẵn và giá cả phải chăng cho tất cả người tiêu dùng; thực hành tiếp thị có trách nhiệm đặc biệt là nhằm vào trẻ em và thanh thiếu niên; đảm bảo sự sẵn có của sự lựa chọn thực phẩm lành mạnh và hỗ trợ thực hành các hoạt động thể chất thường xuyên tại nơi làm việc.
Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO response)
Được thông qua bởi Đại Hội đồng Y tế thế giới (World Health Assembly) năm 2004, Chiến lược toàn cầu của WHO về chế độ ăn, hoạt động thể chất và sức khỏe (WHO Global Strategy on Diet, Physical Activity andHealth) mô tả các hành động cần thiết để hỗ trợ cho chế độ ăn uống lành mạnh và hoạt động thể chất thường xuyên. Chiến lược kêu gọi tất cả các bên liên quan hành động ở cấp độ toàn cầu, khu vực và địa phương để cải thiện chế độ ăn và các mô hình hoạt động thể chất ở mức độ quần thể. Tuyên bố chính trị ở Hội nghị cấp cao của Đại hội đồng Liên hợp quốc về phòng chống và kiểm soát các bệnh không lây nhiễm vào tháng 9/2011 ghi nhận tầm quan trọng của việc giảm mức độ phơi nhiễm của các cá nhân và quần thể đến chế độ ăn uống không lành mạnh và ít vận động thể chất. Tuyên bố chính trị cam kết thúc đẩy thực hiện Chiến lược toàn cầu của WHO về chế độ ăn, hoạt động thể chất và sức khỏe bao gồm ở nơi thích hợp, thông qua việc giới thiệu các chính sách và hành động nhằm thúc đẩy chế độ ăn lành mạnh và gia tăng hoạt động thể chất trong toàn bộ dân chúng.
WHO đã xây dựng "Kế hoạch hành động toàn cầu nhằm ngăn chặn và kiểm soát các bệnh không lây nhiễm giai đoạn 2013-2020" (Global Action Plan for the prevention and control of noncommunicable diseases 2013-2020) nhằm đạt được các cam kết về Tuyên bố Chính trị của Liên Hiệp Quốc với các bệnh không lây nhiễm đã được chấp nhận bởi người đứng đầu Nhà nước và Chính phủ trong tháng 9/2011. Kế hoạch hành động này nhằm xây dựng dựa trên Công ước khung của WHO về kiểm soát thuốc lá và Chiến lược toàn cầu của WHO về chế độ ăn, hoạt động thể chất và sức khỏe. Kế hoạch hành động sẽ góp phần vào tiến bộ trên toàn cầu về 9 mục tiêu các bệnh không lây nhiễm (NCDs) phải đạt được trong năm 2025 bao gồm một sự giảm tương đối 25% tỷ lệ tử vong sớm do các bệnh không lây nhiễm vào năm 2025 và ngăn chặn tỷ lệ béo phì toàn cầu so với năm 2010.