Hơn nửa thể kỷ qua, bệnh sốt xuất huyết (SXH) đã trở thành một trong những bệnhvirus nguy hiểm hàng đầu do véc tơ truyền. Bệnh có xu hướng ngày càng tăng, đặc biệt là ở các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Để chủ động phòng chống vàđẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này, Hội nghị Bộ trưởng Bộ Y tế các nước ASEAN ở Singapore đã quyết định chọn ngày 15 tháng 6 hàng năm là ngày ASEAN phòng chống sốt xuất huyết.
Bệnh sốt xuất huyết ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã phối hợp cùng Hiệp hội các nước ASEAN nêu lên các vấn đề về SXH trong khu vực và lấy ngày phòng chống SXH là dịp đẻ tổ chức các chiến dịch vận động, hỗ trợ phòng chống SXH hàng năm ở khu vực và các nước. SXH là bệnh do muỗi truyền lây lan nhanh trên thế giới và các nước châu Á Thái Bình Dương bị ảnh hưởng nặng nề nhất của bệnh. Ước tính 2.5 tỷ người trên thế giới có nguy cơ mắc bệnh, trong đó 1.8 tỷ người, tức hơn 70% ở các quốc gia châu Á Thái Bình Dương. Bệnh SXH đang tăng lên nhanh chóng cả về số vụ dịch, cũng như lan rộng đến những vùng mà trước đây không hề bị bệnh này. Tỷ lệ tử vong thường cao trong giai đoạn đầu của các vụ dịch và trẻ em là đối tượng có nguy cơ tử vong cao vì các biến chứng cũng như vào viện muộn. Việc thâm nhập các type huyết thanh mới vào khu vực Tây Thái Bình Dương do giao lưu quốc tế cũng như làm tăng thêm quan ngại.
Số liệu báo cáo tới Tổ Chức Y tế thế giới khu vực Tây Thái Bình Dương cho thấy bênh đang có khuynh hướng ngày càng tăng. Số bệnh nhân SXH báo cáo hàng năm là 100.000 cho giai đoạn 2001-2002, tăng dần lên 150.000-17000 bệnh nhân cho giai đoạn 2003-2006 và từ năm 2007 thì hàng năm có trên 200.000 bệnh nhân được ghi nhận.
Tiếp tục khuynh hướng này, năm 2010 các nước thành viên trong khu vực đã báo cáo khoảng 350.000 bệnh nhân và 1.070 ca tử vong. Đây là năm có số ca mắc cao nhất kể từ vụ dịch lớn nhất năm 1998. Việt Nam là một trong 6 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương bị ảnh hưởng nặng nề nhất của bệnh SXH và các quốc gia khác là Camphuchia, Lào, Malaysia, Singapore và Philippines. Tại Việt Nam, Chính phủ đã xác định phòng chống SXH là vấn đề ưu tiên thể hiện qua việc Chương trình PC SXH đươc thành lập năm 1999 với nguồn kinh phí tăng lên hàng năm của Chính phủ. Trong 20 năm qua, Việt Nam đã đạt được những thành công lớn trong việc hạ thấp tỷ lệ tử vong và tỷ lệ mắc hàng năm do bệnh này. Tỷ lệ mắc bệnh giảm từ 3/100.000 dân trong giai đoạn 1991- 2000 xuống còn 1/100.000 dân trong giai đoạn 2001 - 2010. Mặc dù số ca mắc hàng năm vẫn cao, với hơn 100.00 ca bệnh mỗi năm kể từ 2007 đến nay, nhưng tỷ lệ mắc trung bình hàng năm đã giảm từ 112/100.000 dân trong giai đoạn 199102000 xuống còn 93/ 100.000 dân trong 10 năm gần đây.
Trong khi SXH đã rất phổ biến ở miền Nam khoảng 70% các bệnh nhân được ghi nhận từ khu vực này, thì năm 2010 một số lượng bệnh nhân từ khu vực miền Trung và Tây Nguyên đã tăng tương đối cao, chứng tỏ tiềm ẩn khuynh hướng thay đổi dịa dư của SXH.
Khó khăn, thách thức trong phòng chống sốt xuất huyết
1.Tốc độ đô thị hóa tăng nhanh;
2.Khó khăn trong kiểm soát muỗi truyền bệnh, vì chúng sống trong nhà, quanh nhà và đốt hút máu người ban ngày;
3.Thiếu sự tham gia tích cực của cộng đồng trong chương trình phòng chống SXH;
4.Thói quen trữ nước, đặc biệt ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, nơi hệ thống cung cấp nước sạch vẫn còn hạn chế;
5.Không đủ nguồn kinh phí đảm bảo cho hoạt động phòng chống SXH.
Đầu năm nay, Hội thảo của WHO và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á về các hoạt đọng ưu tiên trong phòng chống SXH đã kết luận mỗi người phải có vai trò trong phòng chống SXH; ần chuyển các hoạt động từ ứng phó sang sẵn sàng; tiếp cận lồng ghép để duy trì xây dựng nặng lực- nghĩa là sử dụng chiến lược của các nước châu Á Thái Bình Dương về các bệnh mới nổi và kiểm soát vector lồng ghép trong giám sát ca bệnh và giám sát / kiểm soát vector; tăng cường, nổ lực hợp tác trong khu vực.
Chủ đề Ngày ASEAN phòng chống SXH năm 2011
Lễ mít tinh tổ chức tại thành phố Cần Thơ tươi đẹp, trung tâm của đồng bằng sông Cửu Long là hoàn toàn phù hợp, nơi mà trong 30 năm qua, luôn có sự hiện diện của bệnh SXH. Sư kiện hôm nay rất quan trọng, nó thể hiện cam kết chính trị manh mẽ của Bộ trưởng Y tế các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) nhằm tìm cách giải quyết những thách thức trong phòng chống SXH trong khu vực -phát biểu của đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam.
Chủ đề của Ngày phòng chống SXH của các quốc gia ASEAN năm 2011 đề cập đến 3 nội dung chính: SXH là mối quan tâm của mọi người; SXH là gánh nặng về kinh tế xã hội; SXH có thể phòng ngừa được.
Việt Nam là một quốc gia Đông Nam Á, trung bình mỗi năm Việt Nam có hơn 750.000 ca mắc SXH. Những năm có dịch lớn như năm 1987, 1998 thì số ca mắc có thể lên đến 250-350 ngìn ca. Các tỉnh thành thuộc khu vực phía nam Việt Nam chịu tác động nhiều nhất của SXH vì chiếm đến 85% số ca mắc cả nước. Về góc độ kính tế, theo một nghiên cứu của Viện Pasteur thành phố Hồ Chí Minh, chi phí chăm sóc 1 ca SXH ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long vào năm 2006 là 41 USD cho ca nhẹ, 127 USD cho ca nặng, trong khi thu nhập theo đầu người (GNI) của Việt Nam trong năm 2006 là 702 USD. SXH vì thế đã trở thành nổi lo lắng của các bậc phụ huynh có con nhỏ, là gánh nặng kinh tế của những gia đình ngèo có người bệnh SXH. Trong điều kiện khí hậu ấm dần lên tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của muỗi vằn,di biến động dân cư làm tăng nguồn cảm nhiễm, độ thị hóa khong kiểm soát làm xuất hiện nhiều khu ổ chuột thì nguy cơ mắc SXH ngày càng tăng. Tuy nhiên, chư chủ đề của Ngày Phòng chống SXH các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) năm 2011 đã đề cập: “SXH có thể phòng ngừa đươc”,…
Tham dự buổi mít tinh Ngày Phòng chống SXH các quốc gia Đông Nam Á tại Cần Thơ năm 2011, có sự tham gia của nhiều cơ ban, ngành cùng doàn thể đến từ Bộ Y tế, Cục Y tế dự phòng, Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, Lãnh sự quán các quốc gia Đông Nam Á tại Việt Nam, các Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Tây Nguyên; Viện Pasteur, Viện Vệ sinh y tế công cộng thành phố Hồ Chí Minh, Viện Sốt rét KST-CT TƯ, Quy Nhơn và thành phố Hồ Chí Minh, …dại diện các tỉnh thành phía nam, khu vực đồng bằng sông Cửu Long, quân đội, công an,…Trung ương Đoàn thanh niên, các trường đại học y dược Cần Thơ, TTYT Dự phòng quân y khu vực phía nam,…
UBND tỉnh Cần Thơ, UBND thành phố Cần Thơ, quận Ninh Kiều. Bệnh SXH không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng người bệnh mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển kính tế- xã hội, bao gồm chi phí trực tiếp khám, chẩn đoán, điều trị chăm sóc cho bệnh nhân, mất thu nhập hoặc nghỉ học do phải nằm viện, người nhà phải nghỉ việc đẻ chăm sóc người bệnh,…Đặc biệt những năm có dịch thì hàng trăm ngàn ca mắc SXH, hàng trăm ca chết, nhà nước phải chi bổ sung nhiều tỷ đồng cho chi phí giường bệnh, chi phí chống dịchchưa kể giảm thu nhập từ các hoạt động du lịch,…
Để huy động sự tham gia tích cực của cả cộng đồng trong các hoạt động phòng, chống SXH, cần phải có sự chỉ đạo tích cực của các cấp ủy Đảng và Ủy ban nhân dân các cấp, sự phối hợp có hiệu quả của các cấp ban ngành, đoàn thể hữu quan, của cả cộng đồng cùng ngành y tế thực hiện tốt chiến dịch diệt lăng quăng; mỗi người dân tự nhận thức và nâng cao tinh thần trách nhiệm cùng nhau giữ gìn vệ sinh môi trường, phòng tránh muỗi đốt, góp phần đẩy lùi và tiến tới loại trừ căn bệnh sốt xuất huyết, bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho mọi người.
Hưởng ứng lời kêu gọi của Bộ trưởng Y tế các nước ASEAN, các nước trong trong khu vực đã triển khai các hoạt động phòng chống SXH với chủ đề: “Bệnh sốt xuất huyết là vấn đề của cả cộng đồng, là nguyên nhân gây nên gánh nặng về kinh tế xã hội, nhưng hoàn toàn có thể phòng chống được”.
Trách nhiệm của mọi người, của mỗi gia đình là chính nhưng sự hỗ trợ về mặt chuyên môn của nhân viên y tế, sự động viên của các đoàn thể, sự phối hợp của các ban ngành, sự chỉ đạo và tổ chức của chính quyền là rất quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của cộng đồng và biến nhân thức của cộng đồng thành hành động cụ thể.
Tuyên truyền, nâng cao ý thức của cộng đồng trong phòng chống dịch SXH
Trung gian truyền bệnh SXH là muỗi vằn, nếu cả cộng đồng đều nỗ lực để không có lăng quăng, không có muỗi vằn thì sẽ không có bệnh SXH. Do đó để thiết thực hưởng ứng “Ngày ASEAN phòng, chống sốt xuất huyết Dengue” thì mọi người, mọi nhà nên thường xuyên diệt lăng quăng ở các vật chứa nước trong nhà và xung quanh nhà, không để muỗi có nơi trú đậu, sinh sản.
Nhiều mô hình phòng ngừa SXH chủ động được triển khai như: mô hình cộng tác viên, mô hình trường học tham gia phòng chống SXH, mô hình xử lý ổ dịch nhỏ... Tuy nhiên, hiện nay trong công tác phòng chống SXH vẫn còn những khó khăn nhất định. Do chúng ta chưa có vắc-xin để bảo vệ, trong khi biện pháp diệt lăng quăng đòi hỏi mỗi gia đình phải tự giác thực hiện thường xuyên hàng tuần, không thể trông chờ cộng tác viên hoặc nhân viên y tế làm thay. Biện pháp phun hóa chất diệt muỗi diện rộng đòi hỏi tính chuyên nghiệp của đội ngũ phun thuốc và sự hợp tác của người dân.
Để công tác phòng, chống dịch SXH đạt hiệu quả, chúng ta cần tiếp tục truyền thông để người dân tự giác thực hiện diệt lăng quăng ở các vật chứa trong nhà và xung quanh nhà. Việc này phải làm thường xuyên hàng tuần. Song song đó, cần củng cố hoạt động của mạng lưới cộng tác viên và ban chỉ đạo phòng chống dịch để nâng cao tinh thần trách nhiệm của lực lượng này, thường xuyên nhắc nhở người dân diệt lăng quăng, diệt muỗi, không nên khoán trắng cho ngành y tế. Riêng ngành y tế cần tổ chức tốt các khâu tiếp nhận, khám điều trị, nhằm phát hiện sớm bệnh SXH và xử lý kịp thời các ổ dịch nhỏ. Có như vậy, công tác phòng chống dịch SXH sẽ đạt hiệu quả cao.
Với những gì diễn ra trong thập kỷ qua, SXH vẫn sẽ tiếp tục là gánh nặng của nhân dân vùng Tây Thái Bình Dương. SXH vẫn còn là thách thức của y tế cộng đồng khu vực Tây Thái Bình Dương vì chưa có vaccine và do vậy phòng chống SXH vẫn phải là vấn đề ưu tiên trong các chương trình y tế quốc gia và cần được sự ủng hộ của các cấp cao nhất. Phòng chống SXH không chỉ là vấn đề của riêng ngành y tế mà nó còn là vấn đề liên ngành và có tác động đến kinh tế xã hội rõ rệt. Tiến sĩ Shin Young Soo - Giám đốc Tổ chức Y tế thế giới khu vực Tây Thái Bình Dương đã nói: “Điều quan trọng cần nhớ là phòng chống SXH là trách nhiệm của mỗi người, không chỉ đơn thuần là ngành y tế. Nó còn là vấn đề môi trường, điều đó có nghĩa là từ trung ương đến tận hộ gia đình cần có những hoạt động nhằm loại trừ muỗi”. Cuộc chiến chống lại bệnh SXH vì thế là mối quan tâm của mỗi người và không chỉ cần hành động của cộng đồng mà còn cần những hành động của Chính phủ và các Tổ chức quốc tế.